ASOSLARI.
-
Qirindi turlari.
-
Qirindining qirishuvi.
-
Usimta paydo bo’lishi va uning kesish jarayoniga ta`siri.
Foydalanilgan adabiyotlar:
-
Arshinov V.A., Alekseev G.A. Rezanie materialov i rejushiy instrument.- M., 1976.
-
Ivanova G.A. Osnovы teorii rezaniya, instrumentы stanki. -M., 1953.
-
Avagimov V.D. Mashinasozlik materiallarni kesib ishlash, stanoklar va asboblar. – Toshkent, 1976.Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Oʻrta Osiyoning yirik sanoat-transport chorraxasi va madaniyat markazlaridan biri. Mamlakatning shimoli-sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440–480 m teppalikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan.
-
Nikiforov V.M. Metallar texnologiyasi va konstruktsion materiallar. Toshkent, 1976.
-
Gorbunov B.I. Obrabotka metallov rezaniem, metalorejushie instrumentы i stanki. -M., 1981.
-
Granovskiy G.I., Granovskiy V.G. Rezanie metallov. -M., 1985.
Kesish jarayonining asosiy mazmuni.
Kesish jarayoni shundan iboratki, bunda kesuvchi asbob uziga kuyilgan R kuchning ta`siri bilan ishlanadigan materialga botishiga intilib, oldin unda elastik kuchlanishli (elastik deformatsiya) xolatini, keyin plastik deformatsiyani yuzaga keltiradi. Asbobning botishi chuko’rlasha borib, kesiluvchi kavatda kuchlanish oshadi. Bu kuchlanish ishlanadigan materialning mustaxkamligidan oshgandan keyin, uning zarrachalari ajralib chikadi. Materialdan deformatsiyalanib va kesilib chikqan kavat qirindi deb ataladi. Kesish davomida materialdan qirindi elementlari uzluksiz ajralib chikishi natijasida, tayerlanma chizmada berilgan ulcham va rasmni ola boshlaydi. Metallarni va boshka materiallarni kesib ishlashda bir-biridan kattaligi va rasmi bilan fark kiladigan turli xil kesuvchi asboblar ishlatiladi, birok ularning xammasida kesuvchi qismining ishlashi takriban bir xil bo’lib, kesuvchi qism pona rasmida tuzilgan. Kesuvchi asboblardan tokarlik va randalash keskichlari asosiylari bo’lib, bo’lar oddiy tuzilishga ega. SHu sababdan, fizikaviy asoslarni
keskichlarda ko’rib utamiz va bu natijalar boshka turdagi asboblarga xam tegishli bo’ladi.
Asbob kesish jarayonini amalga oshirishi uchun, unga kuyilgan kuch (R) materialning kesilishiga karshilik ko’rsatuvchi kuchlari, ya`ni elastik va plastik deformatsiyaga karshilik ko’rsatuvchi, asbob oldingi va keyingi yuzalarining ishlanadigan material bilan ishkalanish kuchlaridan katta bo’lishi (ya`ni ularni enga bilishi) shart.
Plastik deformatsiya yuzaga kelishida materialning bir kavati ikkinchi kavatiga nisbatan siljiydi, natijada issiklik xosil bo’ladi va metallning xossalari uzgaradi. Deformatsiyalangan kavatning qattiqligi va murtligi oshadi. Kesishga yuzaga keladigan plastik deformatsiya ish unumdorligiga, asbobning turgunligiga va ishlangan sirtning sifatiga katta ta`sir kiladi.
Qirindi turlari
Metallarni kesish jarayonida asosan 4 xil qirindi xosil bo’ladi: uvok, sinik, pogonali va tutash qirindilar.
-
Uvoq qirindi. Bunday qirindi bir-biri bilan boglanmagan nomuntazam rasmli ayrim elementlardan iborat). Murt metallarni, chuyan va kuymakorlik bronzalarini yo’nishda ana shunday qirindi xosil bo’ladi. Detalning yunilgan yuzasida yo’nish izlari koladi.
-
Siniq qirindi. Bunday qirindi bir-biri bilan ma`lum darajada boglangan ayrim elementlardan iborat. Qirindining bu turi urtacha qattiqlikda ega bo’lgan metallarni urtacha kesish tezlikda ishlab, urtacha kundalang kesimli qirindi ajratishda xosil bo’ladi.
-
Pogonali qirindi. Bunday qirindi sinik qirindiga uxshash bo’lib, fakat uning elementlari bir-biriga mustaxkamrok boglangan. Qirindining bu turi qattiqligi urtacha va yukori metallarni (kup uglerodli pulatlarni, alyuminiy va uning kotishmalarini) yo’nishda, metallarni urtacha tezlik va surish bilan va oldingi burchagi kichik keskich bilan yo’nishda xosil bo’ladi.Alyuminiy (Aluminium), A1 -Mendeleyev davriy sistemasining III guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 13, atom massasi 26,9815; Aluminiy lot. alumen (achchiqgosh) so‘zidan kelib chiqqan. Tabi-atda bitta barqaror izotop holida (AG‘ 100%) uchraydi, bir necha sun’iy radio-aktiv izotoplari bor, ular orasida eng ahamiyatlisi A12’ (yarim yemirilish dav-ri 7,4-105 y.). Qirindining keskich tomonidagi ichki yuzasi sillik, keskichga teskari tomondagi tashki yuzasi arrasimon tishli eki pogonali bo’ladi. ( -rasm, v).
-
Tutash (yaxlit) qirindi. Bunday qirindi plastik materiallarni (kaltsiy, mis, ko’rgoshin, yumshoq pulat kabilar) kesib ishlashda keskichning oldingi yuzasi buylab lenta tarzida chikadi. Qirindining keskich tomondagi yuzasi sillik, teskari tomondagi yuzasi esa bir oz gadir-budir bo’ladi. Tutash qirindida ayrim elementlar deyarli bilinmaydi. Balki tasmaga uxshab ko’rinadi.
Nazorat savollari:
-
Kesish nima?
-
Qirindi deb nimaga aytiladi?
-
Kesish jarayonning fizikaviy asoslari deganda nimani tushunasiz?
-
Qirindi xosil bo’lish jarayonini kim tadkik etgan?
-
Erilish burchagi nima?
-
Qirindining qanaka turlari bor?
-
Uvok qirindi kachon xosil bo’ladi?
-
Sinik qirindi kachon xosil bo’ladi?
-
Pogonali qirindi kachon xosil bo’ladi?
-
Tutash (yaxlit) qirindi kachon xosil bo’ladi?
Tayanch iboralari:
Elastik deformatsiya, plastik deformatsiya, tishlanish (tutunish) kuchlari, bosim kuchi, erilish tekisligi, erilish burchagi, kovushkoklik, siljish burchagi, metallografik usul, mikrostruktura, qirindi va qirkim eni, qirishuv koeffitsienti, asbob geometriyasi, puxtalanish qatlami,o’simta.
|
