|
1. Fazalar qoidasi. Faza, komponent va sistemaning erkinlik darajasi
|
| bet | 2/8 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 86,5 Kb. | | #230575 |
Geterogen sistemaning boshqa qismlaridan chegara sirt bilan ajralgan va bir xil kimyoviy, fizikaviy hamda termodinamik xossaga ega bo‘lgan gomogen qismi faza (F) deyiladi.
Misol: chin eritmalar, gazlar aralashmasi (masalan - havo) bir fazani tashkil etadi.
To‘yingan eritmaning o‘zi birgina fazadan iborat, lekin uning ustidagi to`yingan bug` ham nazarga olinsa, albatta ikki fazalidir.
Eritma tagida cho‘kma (qattiq tuz) ham bo‘lsa, bu sistema uch fazali bo‘ladi
Аgar bir qattiq jism ikkinchi qattiq jismda eritilib bir jinsli aralashma hosil qilinsa, bu ham bir fazali bo‘ladi.
Demak, moddalar sistemani har xil agregat holatda (gaz, suyuq, qattiq) tashkil etishi mumkin. Shunga ko‘ra sistemalar bir fazali, ikki fazali, uch fazali va ko‘p fazali bo‘ladi.
Bu sistema to‘rt fazali sistema bo`lib, barcha fazalar suyuq holatda
(simob, CC14, suv va benzinlar)
Har bir sistema bir yoki bir necha moddadan iborat bo‘lib, bu moddalar sistemasining tarkibiy qismlari deb ataladi. Sistemadan ajratib olinganda uzoq vaqt davomida mavjud bo‘la oladigan tarkibiy qism (individual kimyoviy birikma) komponent deyiladi. Komponentlar oddiy va murakkab bo‘lishi mumkin.
Misol: C+CO2 ↔ 2CO
Termodinamik sistemadagi har qaysi fazalarning kimyoviy tarkibini to‘la ifodalash uchun yetarli bo‘lgan modda xillarining eng kichik soni sistemaning mustaqil tarkibiy qismlari yoki komponentlar soni (K) deb ataladi.
Har bir komponent boshqa komponentlarga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjud bo‘la oladi va o‘zgarishi mumkin. Muvozanatdagi sistemalar komponentlar soniga qarab – bir, ikki va ko‘p komponentli bo‘ladi. Komponentlar sonini aniqlashda sistemaning hamma tarkibiy qismlari hisobga olinmaydi.
Masalan:
- osh tuzining suvli eritmasida H2O, H+, OH¯, Na+, Cl¯ zarrachalari bor, lekin komponentlar soni 2 ta - H2O, NaCl.
- kalsiy karbonat (CaСO3) ning ajralishida, muvozanat vaqtida sistemada uchta tarkibiy qism (CaO, CaСO3, CO2) bo‘lishiga qaramay, komponentlar soni 2ga teng, chunki biz ikki modda borlini bilsak, uchinchisini ular orasidagi bog‘lanishdan hisoblab topa olamiz.
Agar sistemaning komponentlari bir-biri bilan ta’sirlashmasa (m: fizikaviy sistemada), komponentlar soni sistemadagi moddalar soniga (tarkibiy qismlar soniga) teng bo‘ladi.
Sistemadagi moddalar bir – biri bilan kimyoviy ta’sirlashsa, unda komponentlar soni moddalar sonidan sistemada borayotgan kimyoviy reaksiyalar soni ayirmasiga teng bo‘ladi:
CaCO3 = CaО + CO2
K = 3 – 1 = 2
Demak, komponentlar soni 2 ga teng.
Yana bir misol keltirsak
KNO3 + NaCl ↔ NaNO3 + KСl
Tarkibiy qism – 4 ta
Reaksiya soni – 1 ta
Komponentlar soni - K=4 – 1 = 3 ta.
Demak, kimyoviy sistemalarda komponentlar soni doim sistemadagi tarkibiy qismlar sonidan kam bo‘ladi.
Sistemaning termodinamik holati erkinlik darajasi bilan xarakterlanadi (F).
|
| |
