pasayib borishiga muvofiq foydalanish ketmaketligini aniqlashni talab qiladi. Qamrab olish
mintaqalari, qidiruv o‘tkazish tamoyillari (demak, so‘rovlar tili va xarakteri bo‘yicha ham), indeks
bazasi hajmi, axborotni yangilash tezligi, «nostandart» axborot izlash qobiliyati bo‘yicha
farqlanuvchi jami bir necha yuzga yaqin qidiruv mashinalari ma’lum. Qidiruv mashinalarini
tanlashning asosiy mezoni serverning indeks bazasi hajmi va qidiruv mashinasining o‘zi
rivojlanganlik darajasi, ya’ni u qabul qilayotgan so‘rovlarning murakkablik darajasi hisoblanadi.
Qidiruv mashinalariga so‘rovlar tuzish va bajarish Bu katta hajmdagi axborotni qayta ishlash bilan
bog‘liq eng murakkab va mehnat talab qiluvchi bosqichdir. Tezaurus asosida tanlab olingan
qidiruv serverlariga so‘rov shakllantiriladi. Dastlabki natijalar olingandan so‘ng relevant
bo‘lmagan axborotni chiqarib tashlash maqsadida so‘rovni aniqlashtirish mumkin. So‘ngra qidiruv
maqsadlaridan kelib chiqqan holda eng qiziqarli resursdan boshlab resurslarni tanlash amalga
oshiriladi va relevant deb tan olingan resurslar ma’lumotlari tahlil uchun to‘planadi. So‘rovlar
formati ham, semantikasi ham qo‘llanayotgan qidiruv mashinasi va muayyan predmet sohasiga
qarab turli variantda bo‘lishi mumkin. So‘rovlar shunday tuzilishi kerakki, qidiruv sohasi
maksimal darajada aniqlashtirilgan bo‘lishi, ya’ni bitta kengaytirilgan so‘rovdan foydalanish
o‘rniga bir nechta kichik maxsus so‘rovlardan foydalanish maqsadga muvofiq.
Turli mashinalar uchun so‘rov tillari asosan quyidagi funksiyalarning birikuvi hisoblanadi:
➢
hujjatlar qidirishni quyidagi operatorlari yordamida amalga oshirish: AND, OR, NOT, AND –
u birlashtiruvchi barcha atamalar bor bo‘lgan, OR – izlanayotgan matnda operator birlashtirgan
atamalardan hech bo‘lmasa bittasi mavjud bo‘lgan; NOT – matnida mazkur operator ortidan
keluvchi atamalar yo‘q bo‘lgan hujjatni izlash;
➢
atamalarni kesish imkoniyati – atamaning oxiri o‘rniga belgisidan foydalanish ro‘yxatga
so‘zning boshlang‘ich qismi shablonidan boshlanuvchi barcha so‘zlarni kiritishga imkon beradi;
➢
til morfologiyasini hisobga olish – mashina qidiruv borayotgan tilda mazkur atamaning
barcha shakllarini avtomatik ravishda hisobga oladi;
➢
so‘z birikmasi, ibora bo‘yicha ma’lumot qidirish imkoniyati;
➢
qidiruvni hujjat elementi bilan cheklash (so‘rov so‘zlari aynan sarlavhada, birinchi
abzatsda, ssilkada joylashishi mumkin va hokazo);
➢
hujjat chiqarilgan sana bo‘yicha cheklash;
➢
atamalarning mos tushishi soni bo‘yicha cheklash;
➢
grafik tasvirlarni izlash imkoniyati;
➢
kichik va bosh xarflarga qarab izlash. So‘rov natijasi, ya’ni tizim chiqarib bergan
topilgan resurslarga ssilkalar ro‘yxati ikki bosqichda qayta ishlanadi.
Dastlabki bosqichda ro‘yxat tarkibiga qidiruv mashinasining mukammal emasligi yoki
so‘rovning yetarli darajada «intellektual» emasligi sababli kirib qolgan norelevant manbalar
chiqarib tashlanadi. Parallel ravishda keyingi so‘rovlarni modifikatsiyalash uchun tezaurusni
aniqlashtirish maqsadida semantik tahlil o‘tkaziladi. Keyingi ishlar topilgan har bir resurs bilan
ketma-ketlikda ishlash va undagi axborotni tahlil qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Resurslar
tahlili va axborot to‘plash Axborot izlashning yakuniy bosqichi resurslar tahlili va axborot to‘plash
hisoblanadi. Resurslarning birlamchi tahlili agar bor bo‘lsa annotatsiyalarga, yo‘q bo‘lsa
resursning axborot mazmuniga asoslanishi lozim. Shundan keyin axborot tanlab olingan
manbalardan chiqarib olinadi va mos keluvchi maqsadlarda foydalaniladi.
