O‘lchash asbobi
|
Asbobning shartli belgisi
|
Tok kuchi
|
Ampermetr
|
A
|
Milliampermetr
|
mA
|
Mikorampermetr
|
μA
|
Kuchlanish
|
Voltmetr
|
V
|
Millivolmetr
|
mV
|
Elektr quvvati
|
Vattmetr
|
W
|
Kilovattmetr
|
kW
|
Elektr energiyasi
|
Elektr energiya schyotchigi
|
kWh
|
Fazalar siljishi
|
Fazometr
|
φ
|
CHastota
|
CHastotometr
|
Hz
|
Elektr qarshilik
|
Ommetr
|
Ω
|
Magommetr, megger
|
MΩ
|
2. Zanjirdagi tokning turiga koʻra: oʻzg armas — “– ”, oʻzgaruvchan — “”, oʻzgarmas va oʻzgaruvchan – “≂”, uch fazali — “≋”
Bevosita baholaydigan elektr o‘lchash asboblarining tasnifi
O‘lchash asbobining shkalasida quyidagi shartli belgilar: tok turi, fazalar soni, asbobning aniqlik sinfi, izolyasiyasi tekshirib (sinab) ko‘rilgan kuchlanish, asbobning ish holati, asbob ijrosining eksplutatsiya sharoitiga bog‘liqligi, tashqi magnit maydondan himoyalanish darajasi ko‘rsatilgan bo‘ladi
Shartli belgilar
|
Shartli belgining ma’nosi
|
|
O‘zgarmas tok asbobi
|
|
O‘zgaruvchan tok asbobi
|
|
O‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok asbobi
|
|
Uchfazali tok tizimidagi asbob
|
|
Asbobni vertikal holatda ishlating
|
|
Asbobni gorizontal holatda ishlating
|
|
Asbobning aniqlik sinfi
|
|
Asbobning o‘lchaydigan zanjiri uning korpusidan izolyasiyalangan va bu izolyasiya ushbu kuchlanish (2 kV) bilan tekshirilgan
|
|
Havfli! Asbobning o‘lchaydigan zanjirining izolyasiyasi talablarga javob bermaydi
|
|
Asbob tashqi magnit maydoni ta’siridan himoyalangan
|
|
Asbob tashqi elektr maydoni ta’siridan himoyalangan
|
|
Diqqat! Asbob yo‘riqnomasidagi ko‘rsatmalarga e’tibor ber.
|
3. Ishlash prinsipiga koʻra:
Magnitoelektrik
|
|
Induksion
|
|
Elektromagnitik
|
|
Simli qizdiriladigan issiqlik asbobi
|
|
Elektrodinamik
|
|
Bimetall (qoʻsh metal)
|
|
|
|
|
|
Elektr o‘lchash asboblari ishlash prinsipiga ko‘ra quyidagi tizimlarga bo‘linadi:
Tizimning nomi
|
SHkaladagi shartli belgilanish
|
Magnitoelektrik: qo‘zg‘aluvchan ramkali, teskari ta’sir ko‘rsatuvchi mexank momenti bo‘lgan asbob
|
|
Magnitoelektrik: teskari ta’sir ko‘rsatuvchi mexanik momenti bo‘lmagan, qo‘zg‘aluvchan ramkali asbob (logometr)
|
|
Elektromagnit tizimli
|
|
Elektrodinamik tizimli
|
|
Ferrodinamik tizimli
|
|
Induksion tizimli
|
|
Elektrostatik tizimli
|
|
Vibratsion tizimli
|
|
Issiqlik tizimli
|
|
Bimetall tizimli
|
|
To‘g‘rilagichli magnitoelektrik tizimli
|
|
Magnitoelektrik mexanizmli elektr o‘lchash asboblarining afzallik va kamchilik tomonlari
Magnitoelektrik tizimga taalluqli asboblarning afzalliklari quyidagilardan iborat:
1) aniqlik sinfining yuqoriligi;
2) tashqi magnit maydonlar tavsifining kam sezishi (chunki ular o‘zining kuchli magnit maydoniga ega);
3) shkalaning tekisligi;
4) o‘zi iste’mol qiluvchi quvvatning ancha kichik bo‘lishi (sezgirligining yuqoriligi).
Uning kamchiliklariga ortiqcha yuklanishga sezgirligi, mexanizmlarning nisbatan qimmatligini keltirish mumkin.
Magnitoelektrik o‘lchash mexanizmlaridan yuqori sezgir asboblar (ampermetr, voltmetr va galvonometrlar) tayyorlashda foydalanilib, asosan nol indikatorlar (nol asboblar), ya’ni zanjir yo‘qligini qaydlagichlar (fiksatorlar) sifatida ishlatiladi.
Ushbu mexanizmning kamchiligi uning nisbatan qimmatligidir.
Elektromagnit mexanizmli elektr o‘lchash asboblarining afzallik va kamchilik tomonlari
Afzalligi:
Elektromagnit mexanizmli asboblar o‘zining tuzilishiga ko‘ra oddiy, nisbatan arzon, o‘ta yuklanishga g‘oyat chidamlidir. CHunki o‘lchash mexanizmining g‘altagi qo‘zg‘almas bo‘lganligidan, u katta tokka (500A gacha) mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin.
Kamchiligi:
Shkalasining notekisligi eletromagnit mexanizmli asboblarning kamchiligi hisoblanadi, Tashqi magnit maydonning ta’siriga sezgirligi ham mazkur asboblarning kamchiligi hisoblanadi
Elektrodinamik mexanizmli asboblarning ishlashi tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’sir prinsipi (toklari qarama-qarshi yo‘nalgan, ikkita o‘tkazgich bir-biridan itarilishi, toklari bir xil yo‘nalishda bo‘lsa, bir-biriga tortilishi) ga asoslanadi. Bunday o‘zaro ta’sirni g‘altaklardan biridagi tokning boshqa g‘altakda hosil bo‘lgan tokning magnit maydoni bilan o‘zaro ta’siri, deb xulosa chiqarish mumkin. Elektrodinamik mexanizmli asboblarning tashqi magnit maydon ta’siriga berilishi ularning kamchiligi hisoblanadi. Elektrodinamik mexanizmli asboblari, elektromagnit asboblari kabi enargiyani ancha ko‘p oladi. Elektrodinamik mexanizmli asboblarning sezgirligi juda yuqori bo‘lganligidan ular asosan, ko‘chma laboratoriya asboblari (aniqlik sinfi 0,1-0,5) hisoblanib, ampermetrlar va voltmetrlar sifatida ishlatiladi.
Elektrodinamik mexanizmli asboblarning tashqi magnit maydon ta’siriga berilishini va aylantiruvchi momentining nisbatan kichik bo‘lishini mexanizmda elektrotexnik po‘lat plastinkalardan yoki permalloydan iborat ferromgnitli magnit o‘tkazgichni qo‘llash bilan bartaraf etish mumkin. SHunday magnit o‘tkazgichli elektrodinamik asboblari ferrodinamik asboblar deb ataladi. Ularning ishlash prinsipi elektrodinamik asboblarnikiga o‘xshashdir. Ferrodinamik asboblarning tuzilishi mustahkam va ishonchlidir, ular deyarli tashqi magnit maydoni ta’sirini sezmaydi.
Induksion mexanizmli elektr o‘lchash asboblarining tuzilish va ishlash prinsipi
Induksion mexanizmli asboblarda aylantiruvchi moment qo‘zg‘almas konturlar hosil qilgan o‘zgaruvchan magnit oqimlari va asbobning qo‘zg‘aluvchan qismida shu oqimlar induktivlangan uyurma toklarning o‘zaro ta’siri natijasida vujudga keladi. Bunday asboblarning ishlash prinsipidan ko‘rinadiki, ular faqat o‘zgaruvchan tok zanjirlarida qo‘llanishi mumkin. Hozirgi vaqtda induksion o‘lchash mexanizmlari faqat elektr energiyasi schyotchiklarida qo‘llaniladi.
Induksion schyotchik ishlashining asoiy sharti elektromagnit g‘altaklardagi toklar orasida fazalar siljishi mavjud bo‘lishidadir. Elektr energiyasi bir fazali schyotchigining SO=1 turi keng tarqalgan . –simon 1 va –simon 2 qo‘zg‘almas elektromagnitlarning o‘zgaruvchan oqimlari o‘qqa o‘rnatilgan alyuminiyli engil disk 3 ni kesib o‘tadi. O‘zgaruvchan oqimlar induksiyalangan toklar (uyurma toklar) bilan elektromagnit oqimlari o‘zaro ta’sirlashib, aylantiruvchi momentni hosil qiladi. Bu moment diskka ta’sir qiladi va uni aylantiradi.
Elektr energiyasi schyotchigi yig‘uvchi (jamlovchi) asbob bo‘lib, ko‘rsatuvchi qismi prujina bilan cheklanmagandir. U biror vaqt davomida (bir soat, bir sutkada, bir oyda va h.k.) sarflangan elektr energiyasini hisobga oladi. Pastki elektromagnit 1 ning chulg‘ami schyotchikning nominal tokiga mos keladigan, ko‘ndalang kesimi nisbatan yo‘g‘on simdan o‘ralgan (yasalgan) bo‘lib, tok chulg‘ami deb ataladi. U zanjirga ampermetr kabi ketma-ket ulanadi. Elektromagnit 2 ning chulg‘ami esa ingichka simdan 8-12 ming o‘ram qilib o‘raladi va voltmetr kabi tarmoqqa parallel ulanadi.
|
