|
1-lekciya. Informaciyalıq texnologiyalardıń tiykarǵı túsinikleri
|
| bet | 1/4 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 211,96 Kb. | | #239611 |
Bog'liq 1 lekciya 1-lekciya. Informaciyalıq texnologiyalardıń tiykarǵı túsinikleri
Reje:
Pánniń maqseti hám wazıypaları
Awıl xojalıǵı proсesslerin maǵlıwmatlastırıw
Esaplaw texnikasınıń rawajlanıw tariyxı
Pánniń maqseti hám wazıypaları
Agrar taraw islep shıǵarıwdıń nátiyjeli rawajlanıwı ushın xojalıq júritiwdiń joqarı hám nátiyjeli sisteması talap etiledi. Xabar texnologiyaları awıl xojalıǵı protsessleri rejelestiriwge, boljawǵa, tallawǵa hám modellestiriwge baylanıslı úlken muǵdardaǵı máselelerdi sheshiwde járdem beredi. Maǵlıwmatlardı jıynaw hám qayta islewdiń joqarı nátiyjeli texnologiyaları, islep shıǵarıw protsesslerin koordinatsiyalaw jolı menen maqsetke erisiwdiń ásbaplı quralı bolıp ámelde qollanılmaqta.
“Awıl xojalıǵında xabar texnologiyalar” páni awıl, toǵay hám balıq xojalıǵı tálim tarawınıń bakalavrlar tayarlaw sistemasınıń áhmiyetli quramlı bólimi bolıp esaplanadı. Pándi úyreniw waqtında zamanagóy xabar texnologiyaların awıl xojalıǵına qollanıwdıń tiykarǵı usıl hám derekleri, xabar hám telekommunikatsiya sistemaları menen islew texnologiyaları, maǵlıwmatlardı izlew hám qayta islewdiń tezligin asırıw mexanizmleri, maǵlıwmatlardı uzatıw hám saqlaw, xabar derekleriniń jaylasqan ornına baylanıslı bolmaǵan halda olarǵa kiriw máseleleri qaraladı. Bul pán keyin ala basqa pánlerdi úyreniwde, kurs jumısı hám qániygelik pitkeriw jumıslarında hámde óz kásiplik jumısında xabar texnolgiyalarınan paydalanıwǵa tiykar bolıp xızmet qıladı.
Pándi úyreniwden maqset studentlerde awıl xojalıǵında xabar texnologiyaların qollanıw haqqında túsinikti qáliplestiriw, óz kásip jumısında qollanıwı ushın pánniń teoriyalıq tiykarların ózlestiriw hám ámeliy jańalıqlardı alıw hámde zamanagóy bilimlendiriw hám xabar texnologiyalar tiykarında úzliksiz óziniń kásiplik sheberligin jeke asırıp barıwdan ibarat.
Xabar texnologiyaları pániniń wazıypası – kompyuterdiń texnikalıq hám dástúrli qurallarında islewdi úyretiwden ibarat. Xabar texnologiyaları hám sistemaları, xabar kommunikatsiya texnologiyaları múmkinshiliklerinen paydalanıw hám onda islew kónlikpelerin bekkemlewden ibarat.
Ámeliy shınıǵıwlardıń tiykarǵı maqseti professional bilim, kónlikpe hám sheberligin jasalma maǵlıwmat aymaǵında, studenttiń teoriyalıq bilimin keńeytiw hám bekkemlew, internetten paydalanıw, aralıqtan bilimlendiriw tiykarlarınıń kónlikpelerin alıw. Bul qollanılıp atırǵan texnologiyalardıń maqsetke muwapıqlıǵına tiykarlanǵan temalarǵa tiyisli shınıǵıwlar ótkeriw hám jeke tapsırmalardı orınlaw jolı menen ámelge asırıladı.
Jeke jumıslar studentlerdiń sabaqtan bos waqıtları, anıq temalar boyınsha ilimiy dereklerdi úyrenip, dereklerden alınǵan materiallar tiykarında referatlar jazıw hám onı qorǵaw hámde ámeliy sabaqlarda jeke tapsırmalardı orınlaw jolı menen ámelge asırıladı.
Awıl xojalıǵı protsesslerin maǵlıwmatlastırıw
Soсial-ekonomikalıq, siyasiy-soсiallıq protsesslerdiń quramalasıwı, insaniyat iskerliginiń barlıq tarawlarındaǵı protsessler dinamikasınıń ózgeriwi, jámiyet ushın áhmiyetli bolǵan maǵlıwmatlarǵa mútájliǵin bilimlerdi asırıw hám jańa qurallardı rawajlandırıwdı xoshametlew arqalı qanaatlandırıw shárt etip qoydı. Agrosanaat kompleksi óziniń quramalılıǵı hám sheshilip atırǵan wazıypalardıń qıyınlıǵı menen ajıralıp turadı. Qárejetlerdi kemeytiwdi támiynlew hám awıl xojalıq protsesslerin optimallastırıw ushın ilimiy-texnikalıq protsess jetiskenliklerinen paydalanıw, awıl xojalıǵın basqarıwdıń hám maǵlıwmat támiynatınıń jańa usıllarına ótiwde avtomatlastırılǵan sistema hám xabar texnologiyaların keń qollanıw zárúrligi tuwıladı.
Óz gezeginde xabar texnologiyalarınıń jedel rawajlanıwı, jámiyettiń jánede rawajlanıwına túrtki bolıwı, xabar shamaların asırıwshı global xabar revolyutsiyasın ózinde sáwlelendiredi. Bul bolsa bilimlendiriwdi xabar texnologiyalarǵa, telekommunikatsiya sistemalarına, zamanagóy ápiwayı texnikalıq bazaǵa tiykarlanǵan birden bir maǵlıwmat maydanına alıp keledi. Maǵlıwmat eń áhmiyetli strategiyalıq hám basqarıw resurslarınan biri bolıp, onı jaratıw hám onnan paydalanıw sotsial turmıstıń túrli tarawlarınıń nátiyjeli rawajlanıwı hám xızmet kórsetiwi ushın zárúrli tiykar bolıp xızmet qıladı. Eń joqarı dárejede hasıldarlıqqa erisiw ushın kóp faktorlar toplam sıpatında, ásirese eginlerdi tárbiyalawǵa, ıqlım sharayatlarına, topıraqtıń jaǵdayına tiyisli maǵlıwmatlar zárúr esaplanadı.
Ósimliklerdiń ósiwi hám rawajlanıwına tiyisli maǵlıwmatlardı rejelestiriw, azıqlandırıw, suwǵarıw hám usıǵan uqsas agrotexnikalıq ilajlarda áhmiyetli rol oynaydı. Sıpatlı maǵlıwmatqa iye bolıw ushın birinshi gezekte maǵlıwmat dereklerinen baslanǵısh maǵlıwmatlardı jıynaw zárúr boladı.
Maǵlıwmatlasqan jámiyet ekonomikalıq hám ilimiy-texnikalıq tárepten jánede alǵa ilgerilewge, mámlekette islep shıǵarılıp atırǵan awıl xojalıǵı ónimleri sapasın hám miynet ónimdarlıǵın asırıwǵa, ekonomikanıń zamanagóy texnologiyalar tiykarında basqarıwdı turaqlastırıw hámde basqıshlı ilimiy jónelislerdi rawajlandırıwǵa úlken múmkinshilik jaratıp beredi.
Jámiyettiń tiykarǵı sotsiallıq islep shıǵarıwshı kúshi sanalalatuǵın insan nawqıranlıǵı jolında maǵlıwmatlastırıw protsessleri tiykarǵı negiz bolıp xızmet qıladı. Ol insanlarǵa eń zamanagóy kompyuter texnika quralların ámeliyatta keń qollanıw boyınsha qániygeligin asırıwǵa hám óziniń tawsılmaytuǵın qábiletin ámelde sınap kóriwge úlken múmkinshilik tuwdıradı. İnsannıń maǵlıwmattı qayta islew boyınsha múmkinshiliklerin kúsheytiriwshi zamanagóy texnologiyalar menen qurallandırıw - maǵlıwmatlastırıw sanaatın jedel rawajlandırıwdı talap etiwshi eń áhmiyetli texnikalıq, ekonomikalıq wazıypa bolıp esaplanadı. Awıl xojalıǵında xabar texnologiyalarınan paydalanıw awıl xojalıǵı islep shıǵarıw protsesslerine tiyisli maǵlıwmatlar sapası, onıń anıqlıǵı, obektivligi, iseniwsheńligi hám operativligi basqarıw qararların óz waqtında qabıl etiw hám ámelde qollanıw múmkinshiligin támiynleydi. Demek, maǵlıwmatlastırıwdıń milliy sistemasın qáliplestiriw usı kúnniń eń aktual wazıypalarınan biri bolıp, jámiyet rawajlanıwınıń tiykarı esaplanadı. Xabar texnologiyaların qollanıwdıń tiykarǵı normaları hár bir qániygeniń hár qanday bazar múnásibetleri jaǵdayında mámleket basqarıwǵa baǵdarlanǵan mashqalaların sheshiwge qaratılǵan bolıwı kerek.
Xabar texnologiyalarınıń ónimi insan iskerliginiń barlıq tarawlarında qollanılatuǵın, shólkemlestiriw, ekonomikalıq hám sotsiallıq dúzilisine iye bolǵan xabar sistemasın óz ishine aladı. Xabar sistemaları hám texnologiyaları jıldan-jılǵa insan iskerliginiń túrli tarawlarında jánede keń qollanılıp barılmaqta. Olardı jaratıw, iske túsiriw hám keń qollanıwdan maqset — jámiyet hám insannıń pútkil ómiri iskerligin maǵlıwmatlastırıw tarawındaǵı mashqalaların nátiyjeli sheshiw bolıp tabıladı.
Aytıp ótiw orınlı, keyingi jıllarda mámleketimizde xabar-kommunikatsiya texnologiyaların jánede rawajlandırıw, internet tarmaǵınan nátiyjeli paydalanıwǵa ayrıqsha itibar qaratılmaqta. Ózbekistan Respublikası birinshi Prezidentiniń 2002 jıl 30 maydaǵı “Kompyuterlestiriwdi jánede rawajlandırıw hám xabar-kommunikatsiya texnologiyaların qollanıw haqqında”ǵı Pármanı, 2005 jıl 16 noyabrdegi “Xabar-kommunikatsiya texnologiyaların jánede rawajlandırıwǵa tiyisli qosımsha ilajlar haqqında”ǵı, 2005 jıl 28 sentyabrdegi “Ózbekistan Respublikasınıń jámáát xabar tarmaǵın shólkemlestiriw haqqında”ǵı qararları, sonday-aq, Ózbekistan Respublikası Ministrler Keńesiniń 1999 jıl 5 fevraldaǵı “Maǵlıwmatlar uzatıw milliy tarmaǵın shólkemlestiriw hám jáháán xabar tarmaqlarınan paydalanıwdı tártipke salıw haqqında”ǵı, 1999 jıl 26 marttaǵı “Ózbekistan Respublikası xabar resursların tayarlaw hám olarda maǵlıwmatlardı uzatıw tarmaqlarında, sonnan, internette tarqatıw tártibi haqqındaǵı nızamdı tastıyqlaw haqqında”ǵı, 2002 jıl 23 sentyabrdegi “Baylanıs hám maǵlıwmatlastırıw tarawında basqarıwdı shólkemlestiriwdi turaqlastırıw haqqında”ǵı, 2005 jıl 22 noyabrdegi “Maǵlıwmatlastırıw tarawında normativ - huqıqıy bazanı turaqlastırıw haqqında”ǵı, 2005 jıl 28 dekabrdegi “Ziёnet” xabar tarmaǵın jánede rawajlandırıw haqqında”ǵı, 2006 jıl 22 sentyabrdegi “Mámleket hám xojalıq basqarıw organlarınıń jámáátshiilik penen baylanısların rawajlandırıw ilajları haqqında”ǵı, 2007 jıl 23 avgusttegi “Mámleket hám xojalıq basqarıw, jergilikli mámleket hákimiyat organlarınıń xabar-kommunikatsiya texnologiyalarınan paydalanǵan halda yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar menen óz-ara birge islesiwdi jánede turaqlastırıw ilajları haqqında”ǵı, 2007 jıl 17 dekabrdegi “İnternet tarmaǵında Ózbekistan Respublikasınıń Húkimet portalın jánede rawajlandırıw ilajları haqqında”ǵı, 2013 jıldaǵı “Mámleketimizdiń dástúrli támiynat quralları islep shıǵarıwshıların xoshametlewdi jánede kúsheytiw ilajları haqqında”ǵı, 2013 jıl 27 iyundaǵı “Ózbekistan Respublikasınıń milliy xabar-kommunikatsiya sistemasın jánede rawajlandırıw ilajları haqqında”ǵı qararı hám basqa usılar sıyaqlı xújjetler ámelde jámiyetimizdi zaman talaplarına sáykes ráwishte maǵlıwmatlastırıwǵa xızmet etedi.
Búgingi kúnde mámleketimizde alıp barılıp atırǵan bunday keń kólemli rawajlanıwlar kópshilik tárepten úzliksiz agrar tálim sistemasın qáliplestiriwdi kórsetpekte. Jańasha pikirleytuǵın, bazar sháriyatlarında tabıslı xojalıq júrite alatuǵın sheber, tereń bilimli qániygelerdi, ásirese, xabar-kommunikatsiyalıq texnologiyalarınan keń paydalana alatuǵın kadrlardı tayarlaw dáwir talabı bolıp qalmaqta.
Kórsetip ótilgen ilajlar mámleket ekonomikası nátiyjeliginiń ósiwinde kompyuter hám xabar-texnologiyalarınıń roliniń artıwında, insan iskerliginiń texnikalıq qurılmalar hám xızmetlerdiń eń zamanagóy túrleri menen qurallanıwında, respublikanıń jáhán islep shıǵarıw protsesslerine tabıslı integrasiyalasıw múmkinshiligin beredi. Demek, awıl xojalıǵı tarawı boyınsha tálim alıp atırǵan studentlerdi dáwir talabına juwap bere alatuǵın jetik qániyge, kámil insan bolıp tarbiyalanıwlarına, maǵlıwmatlastırıwdıń milliy sistemasın qáliplestiriwde, ekonomika hám jámiyet turmısınıń barlıq tarawlarında zamanagóy xabar texnologiyaların, kompyuter texnikası hám telekommunikatsiya quralların ǵalaba ráwishte qollanıwda hámde olardan paydalanıwda, puxaralardıń maǵlıwmatqa bolǵan talabınıń artıp baratırǵan talapların jánede tolıǵıraq qanaatlandırıwǵa, jáhán xabar jámiyetshiligine kiriwde hámde jáhán xabar resurslarınan paydalanıwdı keńeytiriwde «Awıl xojalıǵında xabar texnologiyaları» pánin oqıtıw úlken áhmiyetke iye.
Maǵlıwmatlastırıw tarawındaǵı mámleket siyasattıń tiykarǵı baǵdarları tómendegilerden ibarat:
- hár kimniń maǵlıwmattı erkin maǵlıwmat alıw hám tarqatıwǵa baylanıslı konstitutsiyalıq huqıqların ámelge asırıw, maǵlıwmat resurslarınan erkin paydalanıwdı támiynlew;
- mámleket organlarınıń xabar sistemaları, tarmaq hám territoriyalıq xabar sistemaları, sonıń menen birge yuridikalıq, fizikalıq shaxslardıń xabar sistemaları tiykarında Ózbekistan Respublikasınıń birden-bir xabar mákanın jaratıw;
- xalıq-aralıq maǵlıwmat tarmaqları hám internet jáhán xabar tarmaǵınan erkin paydalanıw ushın jaǵday jaratıw;
- mámleket xabar resursların qáliplestiriw, xabar sistemaların jaratıw jáne de rawajlandırıw, olardıń bir-birine sáykesligin hám óz-ara baylanısta islewin támiynlew;
- xabar texnologiyalarınıń zamanagóy quralların islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw;
- xabar resursları, xızmetleri hám xabar texnologiyaları bazarın qáliplestiriwge kómeklesiw;
- dástúrli ónimler islep shıǵarıw hám rawajlandırıwdı xoshametlew;
- kórilgen ilajlardı qollap-quwatlaw hám xoshametlew, investitsiyalardı tartıw ushın qolaylı shárayat jaratıw;
- kadrlar tayarlaw hám olardıń qániygeligin arttırıw, ilimiy izertlewshilerdi xoshametlew.
Haslında óz-ara xabar almasıw ekonomikalıq, siyasiy, mádeniy-aǵartıwshılıq hám basqa tarawlardıń jánede rawajlanıwına xızmet etedi. Globallasqan dúnyada maǵlıwmat almasıwı rawajlanıwınıń áhmiyetli ornına aylandı. Bizge belgili, bir waqıtları awızeki sóylewdiń payda bolıwı menen maǵlıwmat uzatıw múmkinshilikleri keńeygen bolsa, jazba sóylew rawajlanıwı bul boyınsha jańa basqıshtı baslap berdi. Pán-texnika rawajlanıwı globallasıw protsessin misli kórilmegen dárejede tezlestirdi. Endi radio, televidenie, baspaxana, telefon, faks, pochta, internet arqalı qálegen maǵlıwmat júdá operativlik penen tarqatılıwı jámiyet rawajlanıwına sózsiz tásir kórsetpekte. Usı jerde, kim xabarǵa iye bolsa, ol dúnyaǵa iyelik etedi, degen pikir ámelde óz dálilin tappaqta.
Esaplaw texnikasınıń rawajlanıw tariyxı.
Házirgi waqıtta insan turmısın kompyuterlersiz kóz aldımızǵa keltirip bolmaydı. Kompyuter jumıs iskerligin ańsatlastıradı, jańa hújjetler hám hár túrli tekstlerdi tez hám sapalı tayarlaw, tarmaq arqalı óz-ara xabar almasıw, quramalı esaplaw jumısların operativ orınlaw hám islep shıǵarıw protsessin modellestiriw múmkinshiligin beredi. Sonıń ushın hár bir insan ol qaysı taraw qániygesi bolmasın xabar texnologiyalar boyınsha jeterli dárejede bilim hám kónlikpege iye bolıwı lazım.
Adamzat payda bolǵannan beri dáslepki qayta esaplaw quralı sıpatında adamlardıń barmaqları xızmet qılǵan. Biraq olar járdeminde tek ǵana sanaw jumısların orınlaǵan (sebebi barmaqlar sanı sheklengen). Sonıń ushın áste aqırın jasalma esaplaw quralları jaratıla baslaǵan. Olardıń birinshilerinen bolıp taslar hám tayaqshalar bolǵan. Bunnan soń abak (grek, misrli, rimli, qıtaylı suan-pan hám yaponlardıń soroban), Neper tayaqshaları, rus schetları dúnyaǵa kelgen.
|
| |
