1 мъаруза ўЎҒғҚқҲҳ

114 
2
С
–tadbirlar bajarilgandan keyingi tannarx yillik hajmi. so‗m. 
3 Kapital mablag‗larning qoplanish muddati. Kapital xarajatlarning qoplanish 
muddati Tq (yil) quyidagi formula bo‗yicha aniqlanadi: 
2
1
1
2
Ñ
Ñ
Ê
Ê
Ñ
Ê
Ò
ê






, 
(4.3.3) 
4 Kapital mablag‗larning iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti quyidagicha 
farqlanadi: 
– Yeh – hisobiy koeffitsient quyidagicha aniqlanadi: 
к
х
Т
К
С
1





,
(4.3.4) 
– εn normativ koeffitsient εn=0,15 – o‗zgarmas kattalik. 
εx ≥εn bo‗lganda tadbirlar iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq deb 
hisoblanadi. 
Iqtisodiy samaradorlikni aniqlashning asosiy tamoyili tadbirlar bajarilmasidan 
oldingi keltirilgan harajatlarni tadbirlar bajarilganidan keyingi harajatlarga 
taqqoslashdan iborat: 
,
2
1
2
З
З
Э


(4.3.5) 
bunda 
2
Э
– yillik iqgisodiy samara, so‗m; 
1
З
– tadbirlar bajarilmasidan oldingi keltirilgan yillik xarajatlar, so‗m; 
2
З
– tadbirlar bajarilganidan keyingi keltirilgan yillik xarajatlar, so‗m. 
Keltirilgan xarajatlarning yillik hajmi Z so‗mlarda quyidagi formula bo‗yicha 
aniqlanadi; 
,
К
С
З
н



(4.3.6) 
bunda 
К
н

– me‘yoriy normativ foyda, ya‘ni kapital mablag‗larning har bir 
so‗mi har yili 15 tiyin foyda keltirishi lozim. 
Keltirilgan xarajatlar qiymatini (14.5) formulaga qo‗yib, yillik iqtisodiy 
samaradorlikni olamiz: 
).
(
)
(
2
2
1
1
2
К
С
К
С
Э
н
н






(4.3.7) 
Amalda solishtrma ko‗rsatkichlar orqali ifodalangan, boshqacha ko‗rinishdagi 
formuladan foydalaniladi: 

115 
,
)
(
)
[(
2
2
2
1
1
2
А
к
с
к
с
Э
н
н







(4.3.7‘) 
bunda 
2
А
– ishlab chiqarilgan mahsulotning yillik hajmi, ushbu turdagi 
mahsulot (xizmatlar) uchun qo‗llanilgan o‗lchov birliklarida. 
Izoh – Iqtisodiyot formulalurida xarfli belgilarning indekslaridagi raqamlar, 
odatda, quyidagilarni ifodalaydi: ―1‖ – tadbirlar bajarilmasidan oldingi kattaliklar, 
―2‖ – tadbirlar bajarilganidan keyingi kattaliklar. 
Solishtirma kapital mablag‗lar quyidagicha hisoblanadi: 
А
К
к
ОФ

,
(4.3.8) 
bunda 
ОФ
К
– asosiy ishlab chiqarish fondlari o‗rtacha yillik narxi, so‗m Ko‗p 
nomli mahsulot ishlab chiqarishda solishtirma kapital mablag‗lar quyidagi formula 
bo‗yicha aniqlanadi: 
,
с
С
К
к
ОФ


(4.3.8‘) 
bunda s – har bir qismdagi mahsulot birligining tannarxi, so‗m. 
Yangi texnika bo‗yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish 
so‗ngra me‘yoriy hujjatni ishlab chiqish bir necha yilga cho‗zilishi mumkin:
ITI, so‗ngra tajriba-konstruktorlik ishlari 1-2 yil, ishlarning natijalarini joriy 
etish ham 1-2 yil davom etadi. Demak, xarajatlar ishlab chiqish va o‗zlashtirmalarniig 
butun davrida davom etadi. Bunda kapital mablag‗lar hajmi yillar bo‗yicha jiddiy 
.farqlanadi. Yillik iqtisodiy samaradorlik, odatda, ma‘lum bir (hisobiy) yilga 
hisoblanadi,. Tadbirlarni bajarishga turli vaqtlarda sarflangan xarajatlarni aynan ana 
shu hisobiy yilga keltirish kerak. Buning uchun turli vaqtlarda sarflangan xarajatlarni 
hisobiy yilga keltirish koeffitsienti yordamida vaqt omili hisobga olinadi: 
t
t
)
1
(




, 
(4.3.9) 
bunda 

– keltirish normativi, 0,1 ga teng o‗zgarmas kattalikdir; 
t – xarajatlarni va ushbu yil natijalarini hisobiy yil boshidan yillar sonini 
ifodalovchi yillar soni: 
,
n
T
t
НТ


(4.3.9‘) 
bunda TNT – yangi texnikani yaratish va o‗zlashtirishning umumiy davom etish 
yillari; 

116 
n – yaratish va o‗zlashtirish tartib yillari. 
Hisobiy yil boshlanishigacha sarflangan xarajatlar va olingan natijalar αt ga 
ko‗paytiriladi, hisobiy yil boshlangandan keyin esa, ushbu koeffitsientga bo‗linadi. 
Bular quyidagicha ifodalanadi: 
t
n
Т
n
K
K
НТ





1
, 
(4.3.10) 
yoki 
,
1
1
t
n
Т
n
K
K
НТ





(4.3.10‘) 
bunda 

K
– yangi texnikani yaratish va o‗zlashtirish davrida vaqt omilini 
hisobga olgan holda sarflangan jami kapital mablag‗lar, so‗m; 
n
K
– n yildagi kapital mablag‗lar hajmi, so‗m. 
t
t
)
1
(




formula bo‗yicha hisoblangan vaqt omili bo‗yicha keltirish 
koeffitsientlari mahsus jadvalda keltiriladi. Jadvalda TNT – 1-10 yil uchun 
t

, ning 
qisman qiymatlari keltiriladi. 
4.3.1-jadval.

Download 2,06 Mb.