471 yildan e'tiboran yuqorida qayd etilgan
cherkovlar qadimgi Sharq
cherkovlari deb atala boshlangam. Nestorianlar, eng avval,
Ossuriylar orasida
tarqalgai. Bularning diniy jamoalari xozirda ham Suriyada, Iroqda, Eronda va
Hindistonda bor.
1054 yilga kelib xristianlikning pravoslav va katolik cherkoviga bo‘linishi
rasman tan olingan. Bu bo‘linish Rim imperiyasining Sharqiy va g‘arbiy qismlari
orasidagi feodal munosabatlarning tafovutlarini o‘zida aks ettirgan. Rim papasi bilan
Konstatinopol patriarxi o‘rtasidagi barcha xristian
cherkovlari ustidan yakka
hokimlik o‘rnatish uchun shiddatli kurashlar bo‘lgan. Xristianlikning alohida va
mustaqil g‘arbiy tarmog‘i Rim katolik cherkovi, ya'ni umumiy, jahon Rim cherkovi
deb atala boshlagan. Dunyoviy hokimiyatga tobe bo‘lgan Sharqiy xristianlik grek-
kefilik (grekcha - butun dunyo) yoki izchil, sobitqadam (ortodoksal) xristianlik deb
atala boshlangan. Pravoslavie va katolitsizm yerlarida umumiylik ham, bir-biridan
farklanadigan jihatlari ham bor.
XVI asrdagi reformatsiya jarayonida feodalizm va kapitalizmga qarshi keng
quloch yozgan harakatlar Yevropadagi burjua revolyutsiyalarining eig birinchi
ifodalari edi. Katolitsizmdan bir necha Yevropa cherkovlari
ajralib chiqishi
patijasida xristiailikda protestantlik harakatlari vujudga kelgan. Buning doirasida
lyuteranlik, anabaptizm, anglikanlik va kalьninizm cherkovlari shakllangan. Har bir
chsrkovning asosiy marosimlari jihatidan o‘zlariga xos bo‘lgan tomonlarga ega
bo‘lishi bilan bir qatorda, bular ham o‘z navbatida bir necha yo‘nalishlar, mazhablar
va oqimlarga bo‘lindi.
Hozirgi zamon xristianligida turli yo‘nalish
va oqimlar orasidagi
kelishmovchiliklarning kamaytirilishi bugungi kun uchun xosdir. Bunga 1948 yilda
tashkil topgan Jahon cherkovlari kengashining faoliyatlari va ekumenik xristianlar
ko‘maklashmoqda.
