1-mavzu. Dinshunoslik faniga kirish. Dinning mohiyati, tuzilishi vа funksiyalаri reja




Download 1,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/52
Sana19.06.2024
Hajmi1,35 Mb.
#264388
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   52
Bog'liq
111553 ruza matnlari 2-kurs uchun

«Dinshunoslik» fanining vazifasi – 
talabalarga hozirgi davrdagi dinlarning 


ma’lum xalq hayotida tutgan o‘rni haqida umumiy nazariy tushunchalar berish, 
ularning davlat va din munosabatlari, dinlararo bag‘rikenglik g‘oyasi va madaniyati 
to‘g‘risidagi tasavvurlarini boyitish, shu bilan birga: 

dinning jamiyatga ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy ta’siri haqida bilimlar berish;

ibtidoiy diniy tasavvurlar, milliy va jahon dinlari ta’limotlari haqida ma’lumot 
berish; 

dinning mohiyati va uning kishilik jamiyati taraqqiyotidagi turli tarixiy 
bosqichlarda tutgan mavqei haqida tushuncha berish; 

jamiyatni ma’naviy jihatdan kamol toptirishda diniy qadriyatlarning ahamiyatini 
yoritish; 

dunyoviy davlat va dinning o‘zaro munosabatlarini yoritib berish; 

diniy aqidaparastlik, ekstremizm va fanatizm kabi salbiy illatlar mohiyatini 
yoritish va ularga qarshi g‘oyaviy immunitetni shakllantirish; 

O‘zbekiston Respublikasida dinga nisbatan munosabatning tubdan o‘zgarganligi, 
xususan, islom dini qadriyatlarini tiklash yo‘lida qilinayotgan ishlar haqida keng 
tasavvur hosil qilish. 
«
Dinshunoslik
»
fanining amaliy ahamiyati 
shunda ham ko‘rinadiki, u
 
talabalarda barcha dinlar qadriyatlariga hurmat bilan qarash, ularni qadrlash 
madaniyatini tarbiyalaydi. 
Dinshunoslikning tarix, falsafa, psixologiya, sotsiologiya, arxeologiya va 
boshqa ijtimoiy fanlar bilan mustahkam bog‘liqligi uning nazariyasini boyitishga 
xizmat qiladi. 
Dinshunoslikning qator fanlar bilan o‘zaro munosabatga kirishishi natijasida 
uning turli sohalari yuzaga keldi. Ulardan asosiylarini quyida keltirib o‘tamiz. 
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, o‘tgan yillar davomida ijtimoiy tuzum, 
siyosiy o‘zgarishlar kishilar ma'naviyatida o‘zgarishlarni keltirib chiqardi. Sovet 
totalitar tuzumi yemirilgandan keyin inson ma'naviy kamolotining omillaridan biri 
bo‘lgan din mamlakatimiz hayotida o‘ziga xos munosib o‘rinni zgalladi. Ko‘pgina 
millat, turli diniy konfessiya vakillari tinch-totuv yashayotgan O‘zbekistondagi 
barcha dinlarning tengligini ta'minlash, fuqarolarning e'tiqodiga hurmat bilan 


qarash, mamlakatda tinchlik va barqarorlikni saqlash, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy, 
ma'naviy taraqqiyot imkoniyatlarini kengaytirishning muhim shartlaridandir. 
Ma'naviy taraqqiyot imkoniyatlarini kengaytirish, rivojlantirishda esa 
dinshunoslik fanining tutgan o‘rni benihoyadir. Hozirgi kunda Oliy o‘quv yurtlarida 
o‘qitilayotgan «Dinshunoslik» fanining vazifasi oliygoh talabalariga shu sohada 
chuqur bilim berish orqali fan doirasiga kirgan masalalarni tahlil qilishda ilmiylik 
va ob'ektivlik uslubini qo‘llab, ularda diniy qarashlar taraqqiyotiga, inson 
kamolotiga xizmat qiladigan jihatlarini ajratib olish, mustaqil fikr yuritish orqali 
ilmiy- falsafiy dunyoqarashga asoslangan imon va e'tiqodni shakllantirishdan iborat. 
Dunyoviy demokratik va huquqiy jamiyat qurish yo‘lidan borayotgan 
jamiyatda diniy e'tiqodning tutgan o‘rni va rolini to‘g‘ri belgilay bilish va uni to‘g‘ri 
idrok etishda mazkur fanning ahamiyati kattadir. Jamiyat shakllanishining dastlabki 
davrlarida paydo bo‘lgan din xalqlar hayoti bilan bog‘liq holda rivojlangan, 
moslashgan, asta-sekin diniy tuzimni vujudga keltirgan. Natijada, ma'lum ijtimoiy-
siyosiy va madaniy-axloqiy vazifalarni bajarishni o‘z zimmasiga olgan. Bunday 
funksiyalar jamiyat taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida ayniqsa yaqqol ko‘zga 
tashlanadi. 
Dinshunoslik fani insonshunoslik fani sifatida dinning ming yillar davomida 
ijtimoiy taraqqiyotdagi o‘rniga, ahamiyatiga xolis baho beradiki, bu ayiiqsa dinning 
mohiyatini, jamiyatda, tarixda, ma'naviy madaniyatda tutgan o‘rniga oid ishlangan 
mavzularda o‘z aksini topdi. 
Din inson tarbiyasiga adolat va insonparvarlik omillari ustuvor bo‘lishiga 
imkon beradigan ma'naviy e'tiqoddir. Hozirgi murakkab va mas'uliyatli mustaqillik 
davrida turli dinlarga e'tiqod qiluvchi kishilarni bir-biriga qarama-qarshi qo‘yish, 
xalqlarni diniy ziddiyatlar girdobiga tortish, xokimiyat uchun kurash maqsadida 
dindan foydalanish adolatsizliklarga, nohaq qon to‘kishga olib keladi.
«Dinshunoslik» fani dinning paydo bo‘lishi va rivojlanish tarixi, bir shakldan 
ikkinchi shaklga o‘tishini o‘rganuvchi fandir. Shuningdek, dunyoviy davlat qurish 
yo‘lidan izchillik bilan borib, demokratiya va qonun ustuvorligini 
mustahkamlayottan O‘zbekistonda dinga bo‘lgan munosabatning asosiy mezonlari 


ham aniq belgilab beriladiki, amaliy o‘zgarish ham dinshunoslikning asosiy 
vazifalaridan hisoblanadi. 
Hurfikrlilikka xos dastlabki fikrlar hurfikr mutafakkirlar Forobiy, Beruniy, 
Ibn Sino, Umar Hayyom, Аmir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Bobur kabi 
bobokalonlarimizning ijtimoiy-falsafiy qarashlari bilan boyiganki, ular izchil 
xulosalarni ham keltirib chiqarishgan - birinchidan, har qanday din jamiyatda 
vujudga kelib, jamiyatda shakllanganki, shu sababli din ijtimoiy ong shakllaridan 
biridir: ikkinchidan, diniy tasavvur va e'tiqodlar jamiyat taraqqiyotining muayyan 
ijtimoiy sharoitlar ta'sirida turli-tuman shakl va ko‘rinish kasb etgan: uchinchidan, 
ibtidoiy din tasavvurlaridan tortib jahon dinlarigacha bo‘lgan dinlar taraqqiyoti 
evolyutsiyasini e'tirof etish dinshunoslik haqida to‘g‘ri xulosa chiqarish 
imkoniyatini beradi. 
Dinshunoslik fani Falsafa, Tarix, Аdabiyot, Pedagogika, Psixologiya, 
Etnografiya, Etika, Sotsiologiya kabi fanlar bilan bog‘liq. 
Fan chiqargan ilmiy xulosalarni talabalar ongiga yetkazish, ularda falsafiy 
dunyoqarashni kengaytirish, din muammosi bo‘yicha ilmiy erkin fikr yuritish, diniy. 
manbalarni o‘rganish va ular bo‘yicha ob'ektiv xulosalar chiqarishda dinshunoslik 
fanining ahamiyati kattadir. 
Ma'lumki, falsafa va boshqa fanlar singari dinshunoslik ham dunyoqarash 
bilan bog‘liq. U shaxsda diniy e'tiqodni paydo bo‘lishi, yashashdan boshlab, jamiyat 
taraqqiyotidagi evolyutsiyasi va uning hissiyotiga ta'sirini ilmiy jihatdan o‘rganadi. 
Dinshunoslik o‘ziga xos ilmiy ta'rif berish bilan birga uning ijtimoiy, gnoseologik 
va psixologik ildizlarini ochadi. 
Inson doimo turli dunyoqarash va e'tiqod bilan yashaydi va yashagan. Har 
kimning o‘z ichki dunyosi, o‘z e'tiqodi bo‘ladi. Lekin, bunday xilma-xillik, qarama-
qarshi aqida va g‘oyalarning mavjudligi murosasiz ziddiyatlarga, jiddiy 
to‘knashuvlarga olib kelmasligi, odamlar, dinu mazhablar mamlakatu davlatlar 
o‘rtasida ijobiy munosabatlarning shakllanishi va rivojlanishiga to‘siq, sun'iy g‘oya 
bo‘lmasligi kerak. Vijdon erkinligi dinga ishonuvchilarni majburan o‘z 
e'tiqodlaridan qaytarib, dinni ma'muriy tarzda, ta'qiqlab qo‘yishning har qanday 


nazariy va amaliy ko‘rinishlariga chek qo‘yadi. Kursning amaliy ahamiyatidan yana 
biri shundaki, qonunlarni mukammal o‘rgangan, tahlil qilgan holda uning 
mohiyatini, mazmunini ochib berishga xizmat.qiladi. 
Mustaqillik yillarida vijdon erkinligi printsiplarini tiklash va unga og‘ishmay 
amal qilish davr, kundalik hayot talabi va zaruriyatiga aylanib qoldi. Din va Qonun 
o‘zaro munosabatlarini yaxshi bilish esa dеmokratik jamiyat poydеvorini 
mustahkamlaydi. O‘bekiston Rеspublikasi Konstitutsiyasi va “Vijdon erkinligi va 
diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni turli diniy jamoa 
a'zolarining huquqlari, majburiyatlari haqida to‘la ma'lumot beradi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida bu masalalar o‘z yechimini 
topgan va u dunyodagi rivojlangan mamlakatlardagi huquqiy-me'yoriy talablarga 
to‘la javob beradi. Har qanday dinga e'tiqod qiluvchi va hech qanday dinga e'tiqod 
qilmaydigan kishilar uchun bir xildagi shartlar qo‘yilishini ta'minlovchi O‘zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasida, jumladan, shunday deyiladi: 
“Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e'tiqod 
qilish yoki hech qaysi dinga e'tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni 
majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi”. 
Bu vijdon erkinligini kafolatlash bilan bir qatorda o‘quvchilarda qonunga hurmat 
hissini, o‘zininggina emas, boshqalarning ham diniy his-tuyg‘ularini hurmat qilish, 
tushunishga harakat qilish, o‘z shaxsiy fikrlarini boshqa kishilarga tazyiq bilan 
o‘tkazish g‘ayriqonuniy xatti-harakat ekanligi, jamoat joylarida diniy masalalarda 
zo‘ravonlik, tajovuzkorlikka yo‘l qo‘ymaslik dunyoqarashini shakllantiradi. 
O‘zbekiston Rеspublikasi jahon hamjamiyatiga kirib borayotgan bir sharoitda 
uning fuqarolri turli konfеssiyalar vakillari bilan muloqot etishning yuksak 
madaniyatiga ega bo‘lishi ham juda muhimdir. 
Fuqaro, jamiyat, davlat o‘rtasida o‘zaro ijobiy munosabatni o‘rnatishda 
«Dinshunoslik» predmetining ahamiyati benihoyadir. Konstitutsiyada dinniig 
tarbiyaviy ahamiyatiga e'tibor berish lozimligi ko‘rsatilganki, predmet yoshlarga din 
va hurfikrlilik xaqida ilmiy bilimlar berish orqali dinning ijtimoiy mohiyatini, u 
tarixiy xodisa ekanligini tushuntirish bilan jamiyat rivojlanish borasida 


zamonaviylashuvini, ba'zan esa yangi diniy guruhlar paydo bo‘lishi mumkinligini 
ham tushuntiradi. 
Din kishilarni hamisha yaxshilikka, ezgu ishlarga chorlab kelgan. Jumladan, 
ota-bobolarimizning muqaddas e'tiqodi bo‘lgan islom dini ham yuksak insoniy 
fazilatlarning shakllanishiga xizmat qilgan. U tufayli xalqimiz ming yillar 
mobaynida boy ma'naviyati va merosi, o‘zligini omon saqlab keldi. 
O‘zbek xalqining ilg‘or madaniy va ma'naviy merosini tiklash va yangi 
sharoitda yanada rivojlantirish, bu hududdagi ilk zamondan hozirgacha mavjud 
dinlarning tarixi, hayotiy tajribasi tadrijiy taraqqiyotini o‘rganish vatan tarixini 
chuqurroq tushunib yetish, uni sevish va u bilan faxrlanish his-tuyg‘ularini 
shakllantirishga xizmat qiladi. Din va Qonun o‘zaro munosabatlarini bilish 
respublikada demokratik huquqiy jamiyat qurish poydevorini mustahkamlashga 
xizmat qiladi. 
Din va dunyoviy davlat orasidagi munosabat haqida so‘z ketar ekan, uning 
asosida eng avvalo, dinning davlatdan ajratilishi tamoyili yotishini ta'kidlash zarur. 
Bu haqda Konstitutsiyamizning 61-moddasida shunday deyiladi: “Diniy tashkilotlar 
va birlashmalar davlatdan ajratilgan hamda qonun oldida tengdirlar. Davlat diniy 
birlashmalarning faoliyatiga aralashmaydi”. 
Mazkur moddada muhim ahamiyatga ega qoidalar mustahkam qo‘yilgan. 
Birinchidan, diniy tashkilotlar qaysi konfessiyaga taalluqliligidan qat'i nazar, bir xil 
huquqiy maydonda faoliyat olib boradilar. Ikkinchidan, diniy birlashmalar 
faoliyatini tashkil etish ularning ichki ishi hisoblanadi va davlat nazoratidan xolidir. 
Shu bilan birga, diniy tashkilotlar davlatdan ajratilgan bo‘lsa-da, bu dinning 
jamiyatdan ajratilganini anglatmasligini ta'kidlash zarur. Zero, biror dinga e'tiqod 
qiluvchi fuqarolar ham jamiyatning tarkibiy qismi va shu sababli din fuqarolik 
jamiyatida o‘z mavqeiga ega bo‘ladi. 
Davlatning dinga munosabatidagi asosiy xususiyati – bu dinning siyosatga 
aralashmasligi. Zero, har qanday din, birinchi o‘rinda ma'naviy-axloqiy jihatni o‘z 
ichiga oladi. 


Davlatning dinga bo‘lgan munosabatini ifodalovchi yana bir tamoyil shundan 
iboratki, davlat dinni xalq ma'naviyatining uzviy qismi sifatida tan oladi. Bundan 
kelib chiqib, uning rivoji uchun tegishli shart-sharoit yaratishga harakat qiladi.
Shuning uchun ham yurtimizda dinshunoslik fanni o‘rganishga katta e’tibor 
qaratildi va mazkur masalada bir qator ijobiy natijalarga erishildi. 
Dinshunoslik fanining quyidagi bo‘limlari mavjud: 

Download 1,35 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   52




Download 1,35 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



1-mavzu. Dinshunoslik faniga kirish. Dinning mohiyati, tuzilishi vа funksiyalаri reja

Download 1,35 Mb.
Pdf ko'rish