Dinning ijtimoiy vazifalari haqidagi ta'limotni funktsionizm rivojlantiradi.
Funktsionizm jamiyatga ijtimoiy tizim sifatida qaraydi. Unda jamiyatdagi har bir
element muayyan funktsiyani bajaradi. Dinning
jamiyatda bajaradigan ijtimoiy,
ma'naviy, ruhiy vazifalari quyidagilardan iboratdir:
Birinchidan, har bir din o‘z e'tiqod qiluvchilari uchun to‘ldiruvchilik, tasalli
beruvchilik –
kompensatorlik
vazifasini bajaradi. Masalan, insonda doimiy ehtiyoj
hosil qilish hodisasini olaylik. Inson o‘z hayoti, turmush tarzi, tabiat va jamiyat bilan
bo‘lgan munosabatlari jarayonida hayotiy maqsadlariga erishishi ilojsiz bo‘lib
ko‘ringanida, unda qandaydir ma'naviy-ruhiy ehtiyojga zaruriyat sezadi. Bu diniy
ehtiyoj bo‘lib, u ma'naviy-ruhiy ehtiyojni qondiruvchi, tasalli beruvchilik vazifasini
bajargan va bajarmoqda.
Masalan, buddaviylik dini rohiblikni targ‘ib qiladi, xristianlikda esa, har bir
xristian Iso masihning qaytishiga umid qilib, sabr-bardosh bilan hayot kechiradi.
Islom dinida har bir musulmon dunyoda erishmagan
moddiy yoki ruhiy orzu-
istaklariga oxiratda erishishga ishongan holda yashaydilar.
Ikkinchidan, din o‘z ta'limot tizimini vujudga keltirgach, o‘ziga e'tiqod
qiluvchilar jamoasini, shu ta'limot doirasida saqlashga harakat qilgan va hozir ham
shunday. Bu dinning birlashtiruvchilik –
integratorlik
vazifasi deb ataladi. Din
doimo
ijtimoiy, etnik, ijtimoiy va ma'naviy hayotda uzviylik, muntazamlilikni
ta'minlash maqsadida u
xalqlarning ijtimoiy hayotiga, axloqiy munosabatlariga,
adabiyoti va san'atiga bog‘langan.
Masalan, yahudiylikda mazkur din vakillari bir mafkura
atrofida bir millat va
yagona maslak egalari bo‘lib, yagona xudo Yahvening sevimli bandalari ekanligi
uqtiriladi.
Xristianlikda diniy me'moriy, tasviriy, musiqa san'atidan
foydalanib ikona
chizuvchilar maktablari faoliyat olib boradi.
Uchinchidan, har bir din o‘z qavmlari turmushini tartibga solib nazorat
qiluvchilik –
regulyatorlik
vazifasini bajaradi. Dinlar o‘z urf-odatlari, marosim va
bayramlarining qavmlari tomonidan o‘z vaqtida, qat'iy tartibda amal qilishini shart
qilib qo‘yadi.
Masalan, islomda kuniga besh mahal namoz o‘qilishi,
har hafta juma
namozini jome' masjidlarida ado etish va hokazolar.
To‘rtinchidan, din aloqa bog‘lashlik –
kommunikativlik
vazifasini ham
bajaradi, ya'ni har bir din o‘z qavmlarining birligi, turli dindagi kishilarning o‘zaro
aloqalari, o‘zaro huquq va burchlarining borligi, urf-odat va ibodatlarni jamoa bo‘lib
bajarilishi lozimligi nazarda tutiladi.
Beshinchidan, din qonunlashtiruvchilik –
