27
7.Transformatorning tashqi xaraktеristikasi nimaq
9.Transformatorning vеktor diogrammasi qandayq
10.O`lchov transformatorlarini turlari qandayq
5-MAVZU: ELEKTRIK FILTRLAR
Reja:
1. Elektrik filtrlar turlari.
2. Elektrik filtrlarni tuzish.
3.
Elektrik filtrlarni ishlasj prinspi.
Chastota ortganda induktiv qarshilik ortadi, sig`im qarshilik esa kamayadi. Induktiv qarshilik
tok kuchlanishdan faza bo`yicha 90
0
ga orqada qoladi, sig`im qarshilikda esa kuchlanish tokdan
shuncha burchakka orqada qoladi.
Reaktiv qarshiliklarni bu hususiyatlari amalda turli vazifalarni
bajaruvchi elektrik filtr
qurilmalarini tuzishda ishlatiladi.
Demak, filtr manbaa bilan iste`molchi orasida joylashgan.
Oldiga qo`yilgan vazufalarga qarab filtrlar quyidagi turlarga bolinadi:
1) past chastotali filtrlar, ular O dan f chastotagacha bo`lgan toklarni ko`rsatadi.
2) Yuqori chastotali filtrlar, ular ma`lum chastotadan to chegarasigacha bo`lgan chastotali
toklarni o`tkazadi.
3)
Palosali filtrlar, ular f
1
dan f
2
gacha bo`lgan chastotali toklarni otkazadi.
4) To`chuvchi filtrlar, ular chastotadagi f
1
dan f
2
gacha bo`lgan toklarni o`tkazmaydi.
Tuzilishi bo`yicha filtrlar har bir ulanishga ega bo`lgan induktivlik va sig`imlaridan tashkil
topgan to`rt qutbliliklarni eslatadi.
Past chastotali filtrlar zanjirida
induktivlik ketma-ket, sig`im esa [parallel ulangan bo`lishi
lozim, shundagina bunday filtrlar f
1
dan 0 gacha bo`lgan chastotali toklarni o`tkazib, f
1
dan
yuqori chstotali toklarni o`tkazmaydi. Aytib o`tilganidek, past chastotali toklar uchun induktivlik
kichkina qarshilikni hosil qiladi, yuqori chastotali toklar uchun katta qarshilik. Sig`im esa uni
teskarisi, katta chastotali toklar uchun
u kichik qrshilik hosil qilsa, past chastotali toklar uchun
esa katta qarshilik hosil qiladi. Shuning uchun u yuqori chastota bo`yicha iste`molchini
shuntlaydi, yani yuqori chastotali toklarni o`zi orqali o`tkazib yuboradi.
Past chastotali filtrlar o`zgaruvchan tokni to`g`rilashda qo`llaniladi, yani ular tokni
o`zgaruvchi qismini kamaytirish uchun kerak bo`ladi. Shuning uchun ular tekslovchi
(sglajevayushie) deb ham ataladi (1-rasm).
Yuqorida chastotali filtrlarda induktivlik va sig`im o`rinlari
almashtiriladi, yani ular
istemolchilardan yuqori chastotali toklarni o`zkazib yuborib, past chastotali toklarni ushlab
qolish zarur (2-rasm).
1-rasm. Past chastotali filtr.
2-rasm. Yuqori chastotali filtr.
G`altak va kondensoner ketma-ket va parallel ulangan tebranish konturini filtrlash ta`sirini
ko`rib chiqamiz.
beradi: ketma-ket zanjirda kuchlansih rezonansi parallel zanjirda esa tok rezonansi (3-rasm).
28
3-rasm. Ketma ket (a) va parallel (b) tebranish konturlari.
Ko`rsatib o`tilgan LC tebranish konturlari asosan polosali va tusuvchi filtrlarda qo`llaniladi.
Quyidagi chiziqlarda polosali hamda tusuvchi filtrlar sxemalari keltirilgan (3,4 rasm).
3-rasm. Polosali filtr.
4-rasm. Tusuvchi filtr.
L
1
C
1DAN
tuzilgan ketma-ket zanjir va filtr rezonansli va unga qo`shni bo`lgan chastotalar
uchun
oz qarshilikka ega, shuning uchun u ma`lum polosadagi hamda unga yaqin bo`lgan
chastotalarni yahshi o`tkazadi, lekin boshqalarni ushlab qoladi. L
2
C
2
lardan tuzilgan parallel
zanjir esa rezonansga moslashtirilgan va unga yaqin chastotalarga katta qarshilik hosil qiladi,
ammo boshqalarga esa oz. Shuning uchun u iste`molchini rezonansga yaqin bo`lgan barcha
chastotalardan tashqari chastotalardan shuntlaydi, yani ular o`zi orqali o`tkazib yuboradi.
Tusuvchi filtrlar ma`lum chastotali polosani ushlab qolishi lozim. Shuning uchun ketma-ket
hamda parallel zanjirlarni o`rni almashtiriladi.
L
1
C
1
dan iborat parallel zanjirlar rezonansi yaqin polosali chastotalarni amalda o`tkazmaydi,
shu bilan birgalikda boshqa chastotalarga qarshilik ko`rsatmaydi.
L
2
C
2
dantuzilgan
ketma-ket zanjir, unga qarama-qarshi rezonansli va unga yaqin
chastotalarni o`zidan o`tkazib yuborib is`temolchini shuntlaydi, yani ular uchun katta qarshilik
ko`rsatadi.
Ushbu filtrlarni o`tkazib yuborish harakteristikalari chizmalarda
filtrlar bilan yonma-yon
berilgan. Ordinata bo`yicha iste`molchilardagi tok ko`rsatilgan.
