144
mashhur «Biosfera» asarida tirik moddaning funksiyalarini ko‘rib chiqadi.
Hozirgi vaqtda biosferaning quyidagi funksiyalari farqlanadi.
Energetik funksiya
tirik organizmlarning quyosh energiyasini o‘zlashtirib,
uni organik moddalarning kimyoviy bog‘lar energiyasiga aylantirishi va oziq
zanjiri bo‘ylab o‘tkazishida namoyon bo‘ladi.
Tirik modda Yer va koinotni
fotosintez jarayoni orqali bog‘laydi. Energetik funksiya tufayli ekotizimlarda
yo‘qotilgan energiya o‘rnining qoplanishi va biosferada hayot davomiyligi
ta’minlanadi. Tirik moddada to‘plangan energiya hisobiga
Yer yuzidagi barcha
hayotiy jarayonlar amalga oshiriladi. Energiya qisman issiqlik ko‘rinishida tar-
qal sa, qisman qazilma ko‘rinishida to‘planadi (torf, neft, toshko‘mir va h.k).
Konsentratsiyalash funksiyasi
tirik organizmlarning hayotiy jarayon-
larida ayrim moddalarni to‘plash xususiyatida namoyon bo‘ladi. Bu funksiya
tufayli tirik organizmlar tashqi muhitdan biogen elementlarni o‘zlashtiradi
va to‘playdi.
Tirik modda tarkibida vodorod, uglerod, azot, kislorod, natriy,
magniy, kremniy, oltingugurt, xlor, kaliy, kalsiy
miqdori anorganik tabiatga
nisbatan yuqori bo‘ladi. Tirik organizmlarda uglerod miqdori ko‘p. Metallar
orasida miqdori jihatdan kalsiy birinchi o‘rinni egallaydi. Ohaktosh konlari
hayvonlarning ohakdan iborat skeleti qoldiqlari hisoblanadi. Bulutlar, diatom
suvo‘tlar, nursimonlar kremniy to‘playdi, qo‘ng‘ir suvo‘tlarda yod, umurtqali
hayvonlar skeletida esa fosfor ko‘p miqdorda to‘planadi.
