|
O‘simliklarning suv muhitiga moslanishlariBog'liq Biologiya. 11-sinf (2018, A.G\'afurov, A.Abdukarimov)O‘simliklarning suv muhitiga moslanishlari.
Sho‘r suvlarda faqat
suvo‘tlar uchraydi. Bu o‘simliklar yorug‘lik tanqisligiga qo‘shimcha
pigmentlar hosil qilish bilan moslashadi. Ular turli chuqurlikda yashashga
moslashgan: suv havzalarining sayoz qismlarida yashil suvo‘tlar, chuqurroq
qatlamlarida qo‘ng‘ir suvo‘tlar, eng chuqur qismida qizil suvo‘tlar uchraydi.
Suv muhitida o‘sadigan yuksak o‘simliklar gidrofitlar (yunoncha «hydor» –
suv, «phyton» – o‘simlik) deyiladi. Suvda o‘sadigan yuksak o‘simliklarda
mexanik to‘qima, o‘tkazuvchi to‘qima va ildiz tizimi kuchsiz rivojlangan,
ildizlarida tukchalar bo‘lmaydi. Ba’zi o‘simliklarda ildiz bo‘lmaydi (elodeya),
yoki ildiz faqat substratga birikish vazifasinigina bajaradi (qo‘g‘a, o‘qbarg).
Suvda kislorod miqdorining tanqisligiga moslashish mexanizmi sifatida
o‘simlik organlarida havo bilan to‘lgan to‘qima – aerenxima rivojlangan.
Barg yaproqlari yupqa, ba’zi o‘simliklar (suv nilufari, suv yong‘og‘i)
barglarining shakli havo va suv muhitida joylashganiga qarab farq qiladi. Suv
o‘simliklarining chang donachalari, mevasi va urug‘lari suv o‘tkazmaydigan
qobiq bilan qoplangan va suv yordamida tarqaladi.
Hayvonlarning suv muhitiga moslanishlari.
Suv muhitining hayvonot
dunyosi o‘simliklar dunyosiga nisbatan boy. Suv muhitida yashovchi organizmlar
quyidagi ekologik guruhlarga ajratiladi: plankton, nekton, bentos. Bu guruhlar
morfologik, fiziologik va etologik moslanishlari bilan farq qiladi (5-rasm).
Plankton
(yunoncha «planktos» – sayyor, ko‘chib yuruvchi) – suv qa’rida
yashovchi, mustaqil harakatlana olmaydigan va suv oqimi bilan ko‘chib
yuruvchi organizmlar hisoblanadi. Ularga sodda hayvonlar, bo‘shliqichlilar,
mayda qisqichbaqasimonlar, baliq tuxumlari va chavoqlari misol bo‘ladi. Bu
organizmlarda suv qa’rida sayyor harakatlanishni maxsus moslamalar: uzun
o‘simtalar, gazli va yog‘li kiritmalar ta’minlaydi.
Nekton
(yunoncha «nektos» – suzuvchi) – suvda faol harakatlanadigan,
suv oqimiga qarshilik ko‘rsata oladigan, katta masofalarni suzib o‘ta
oladigan organizmlardir. Ularga boshoyoqli molluskalar, baliqlar,
kitsimonlar, kurakoyoqlilar misol bo‘ladi. Bu hayvonlarda evolutsiya
jarayonida suvda faol harakatlanish va suv qarshiligini yengish uchun bir
qancha moslanishlar vujudga kelgan. Muskullarning kuchli rivojlanganligi,
tanasining suyri shaklda bo‘lishi, terining tangachalar bilan qoplanganligi va
shilimshiq modda ajratishi, suzgich va kurakoyoqlarning mavjudligi shunday
moslanishlardan hisoblanadi.
|
| |
