|
-MAVZU. Klassik mexanikada holat tushunchasi
|
| bet | 5/26 | | Sana | 08.02.2024 | | Hajmi | 401,1 Kb. | | #153042 |
5-MAVZU. Klassik mexanikada holat tushunchasi
Inson ongiga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjud bo‘lgan barcha jismlar, maydonlar, moddalar materiya deyiladi. Materiyaning har qanday o‘zgarishi harakat deyiladi. Harakat materiyaning ajralmas xossasi va mavjudlik shartidir. Jismlarning va jismlardagi moddalarning bir-biriga nisbatan siljishi mexanik harakat deyiladi. O‘lchamlari nisbatan katta, tezliklari yorug‘lIk tezligidan juda kichik bo‘lgan harakatlarni o‘rganuvchi mexanika klassik mexanika deyiladi. Klassik mexanikaga G. Galiley va I. Nyuton qonunlari asos qilib olingan.
Mexanikani o‘rganishda ikkita fizik modeldan foydalanamiz: moddiy nuqta va absolyut qattiqjism. Qattiq jismning o‘lchamlari uning bosib o‘tgan yo‘lidan yoki u ta’sirlashadigan boshqa jismgacha bo‘lgan masofadan juda kichik bo‘lsa, uni moddiy nuqta deb ataymiz. Ya’ni tekshirilayotgan jarayonda shakli va o‘lchamlarini hisobga olmaslik mumkin bo‘lgan jism moddiy nuqta deyiladi. Harakat davomida jismning shakli va o‘lchamlari o‘zgarmaydi (deformatsiyalanmaydi)gan jism ideal absolyut qattiq jism deyiladi.
Jismlarning harakatini o‘rganishda har xil koordinata sistemalardan foydalanish mumkin. Biz asosan dekart koordinatalar sistemasidan foydalanamiz. Jismning harakati biror qo‘zg‘almas jismga (shartli ravishda) nisbatan o‘rganiladi. Bu qo’zg‘almas jism sanoq boshi deyiladi. Dekart koordinatalar sistemasida koordinata boshi sanoq boshi deb qabul qilinadi. Klassik mexanika uch qismdan iborat:
1. Kinematika – jismning harakatini va harakat qonunlarini, uning kelib chiqish sabablarini hisobga olmasdan o‘rganadigan mexanikaning bo‘limi. Masalan: tezlik, tezlanish va h.k.
2. Dinamika – jismlarning harakatini uni vujudga keltiruvchi sabablarni hisobga olgan holda o‘rganadigan mexanikaning bo‘limi. Asosini Nyuton qonunlari tashkil qiladi.
3. Statika – jismlar sistemalarining muvozanatlanish qonunlarini o‘rganadi.
Fizika va kimyoda holat tenglamasi bosim , hajm , harorat yoki ichki energiya kabi ma'lum bir jismoniy sharoitlar to'plami ostida moddaning holatini tavsiflovchi holat o'zgaruvchilari bilan bog'liq bo'lgan termodinamik tenglamadir .Tеrmоdinаmik sistеmаlаrning mаkrоskоpik pаrаmеtrlаri оrаsidа bоg’lаnishlаr mаvjud, bu bоg’lаnishlаr xоlаt tеnglаmаlаri dеb аtаlаdi. Ushbu tеnglаmаlаrning mаvjudligi sistеmаning mоddiy birligidаn kеlib chiqаdi. Hоlаt tеnglаmаsi sistеmа hаqidа mukаmmаl mа’lumоtlаrni mujаssаmlаshtirgаn bo’lishini quyidаgilаrdаn ko’rish mumkin. Mаsаlаn gаzlаrning bоsimi ulаrning hаjmigа vа tеmpеrаturаsigа bоg’liqdir, ulаr uchun hоlаt tеnglаmаsi umumiy hоldа quyidаgichа bo’lsin:
�=�(�,�)
Boyl qonuni holat tenglamasining eng qadimgi formulalaridan biri edi. 1662 yilda Irland fizigi va kimyogari Robert Boyl bir uchi muhrlangan J shaklidagi shisha naychadan foydalangan holda bir qator tajribalar o'tkazdi. Naychaga simob qo'shildi va quvurning qisqa, muhrlangan uchida belgilangan miqdordagi havo ushlab turildi. Keyin gaz hajmi o'lchandi, chunki naychaga qo'shimcha simob qo'shildi. Gazning bosimini quvurning qisqa uchidagi simob darajasi bilan uzun, ochiq uchidagi simob darajasi o'rtasidagi farq bilan aniqlash mumkin edi. Bu tajribalar orqali Boyl gaz hajmining bosimga teskari oʻzgarishini taʼkidladi. Matematik shaklda buni quyidagicha ifodalash mumkin:
|
| |
