Etilen ajratib olish jarayonini avtomatlashtirish

Seans sathi tarmoq uzellari orasidagi o’zaro ta’sirni muvofiqlashtiradi.

Tanishtirish (taqdimot) sathi zarur bo’lganda ma’lumotlar formatlarini almashtirish bilan shug’ullanadi. Tatbiqiy sath oxirgi foydalanuvchining tatbiqiy (amaliy) jarayonlari va dasturlarini bevosita qo’llab-quvvatlashni hamda ma’lumotlarni uzatish tarmog’ining turli xil ob’ektli bu dasturlarining o’zaro ta’sirlarini boshqaradi.

Modelning 7-sathidan yuqorida joylashgan hamma narsalar amaliy (tatbiqiy) dasturlarda yechiladigan masalalardir.

Amalda sanoat tarmoqlarining ko’pchiligi (fieldbus) faqat uchta sathbilangina cheklanishadi, xususan, fizik kanalli va tatbiqiy sath. Eng «ilg’or» tarmoqlar dasturiy qatlamni faqat yettinchi qoldirib, vazifalarining asosiy qismini apparatli hal qilishadi. Arzon tarmoqlar (masalan, Mod Bus) ko’pincha fizik sathda RS-232 yoki RS-485 dan foydalanadi, qolgan barcha masalalar esa, kanal sathidan boshlab, dasturiy yo’l bilan hal qilinadi. Istisno tarzida, OSI-modelining hamma yettita sathini amalga oshiruvchi sanoat tarmoqlari protokollari mavjud, masalan, Lon Works.

Ochiq sanoat tarmoqlari, interfeyslar va protokollarning katta xilma-xilligi avtomatlashtiruvchi texnologik jarayonlar talablarining xilma-xilligi bilan bog’liq. Bu talablar universal va iqtisodiy optimal yechim bilan qoniqtirila olmaydi.

Sanoat tarmog’ining turini tanlash to’g’risidagi masala muhokama qilinganda bu tanlov avtomatlashtirishning aynan qaysi sathi uchun amalga oshirilayotganini aniqlashtirish zarur. Sanoat korxonasi ierarxiyasida tarmoqning qanday o’rin egallashiga bog’liq holda uning funktsional tavsiflariga bo’lgan talablar ham turlicha bo’ladi.

Sanoat korxonalari ABT ierarxiyasi odatda uch qavatli piramida ko’rinishida taqdim etiladi:

1. 
   Korxonani boshqarish sathi (yuqori sath).
   
2. 
   Texnologik jarayonni boshqarish sathi.
   
3. 
   Qurilmalarni boshqarish sathi.
   

Texnologik jarayonni boshqarish sathida joriy nazorat va boshqarish yoki operator pul’tidan turib dastakli rejimda yoki belgilangan algoritm bo’yicha avtomatik rejimda amalga oshiriladi. Bu sathda ishlab chiqarishning ayrim uchastkalari parametrlarini muvofiqlashtirish, avariya va avariyaoldi holatlarini o’rganib olish, pastki sath kontrollerlarini parametrlashtirish, texnologik dasturlarni yuklash, ijrochi mexonizmlarni masofadan turib boshqarish bajariladi. Bu sathda axborot kadri odatda bir necha o’nlab baytni o’z ichiga oladi, yo’l ko’yiladigan vaqt tutilishlari (kechiqishlari) ish rejimiga bog’liq holda 100 dan 1000 millisekundgachani tashkil etishi mumkin.

Qurilmalarni boshqarish sathida datchiklardan ma’lumotlarni bevosita to’plovchi va ijrochi moslamalarni boshqarishni amalga oshiruvchi kontrollerlar joylashadi. Kontroller chetki qurilmalar bilan almashadigan ma’lumotlar o’lchami odatda qurilmalarni so’rov tezligi 10 ms dan ortiq bo’lmaganda bir necha baytni tashkil etadi.

Keyingi paytda boshqarish tizimlarining ko’rib chiqilgan tuzilmasi butunlay murakkablashmokda, bunda turli sathlar orasidagi chegaralar yo’qolib bormoqda. Bu sanoat sohasiga Internet/Internet-texnologiyalarning kirib kelishi, sanoat Ethernet ning katta muvaffaqiyatlari, sanoatning ishlab chiqarish sharoitlari xavfli bo’lgan kimyo, neft, gaz va boshqa sohalarining korxonalarning portlash xavfi bo’lgan xududlarida ayrim Fieldbus sanoat tarmoqlarining foydalanilishi bilan bog’liqdir. Bundan tashqari, intellektual datchiklarning va ijrochi mexanizmlarning hamda ular bilan bog’lash uchun interfeyslarning paydo bo’lishi TJABT ning to’rtinchi, eng quyi sathi-chetki qurilmalar tarmog’i sathining paydo bo’lishini anglatadi.

AS-interfeys (Actuators/Sensors interface-ijrochi qurilmalar va datchiklar interfeysi) avtomatlashtirish tizimlarining quyi sathining ochiq sanoat tarmog’i hisoblanadi, u ijrochi qurilmalar va datchiklar bilan aloqani tashkil etish uchun mo’ljallangan. AS-interfeys datchiklar va ijrochi mexanizmlarni boshqarish tizimiga bitta ikki simli kabeldan foydalanib tarmoq tuzish asosida ulashga yordam beradi, uning yordamida hamma tarmoq qurilmalari ta’minoti ham, datchiklarni so’rash va ijrochi mexanizmlarga buyruq chiqarish ham ta’minlanadi.

AS-interfeys negizidagi tizimning texnik ma’lumotlari.

3.Iqtisodiy qism

Loyixaning iqtisodiy qismi yakunlovchi xisoblanib loyixalashtirilgan ishlab chiqarishning sarf xarajatlari, ya’ni maxsulot tannarxining va ishlab chiqarishning samaradorligini belgilovchi asosiy texnik iqtisodiy ko’rsatkichlar hisobidan iboratdir.

Iqtisodiy qism quydagilardan iborat:

1. 
   Ishlab chiqarish dasturi – loyixa bo’yicha ishlab chiqarilgan maxsulotning yillik xajmi (natural va qiymat ifodasi bo’yicha).
   
2. 
   Maxsulot ishlab chiqarish tannarxidagi to’g’ri moddiy sarflarni ochib – xom ashyo oqova asosiy matriallar, yordamchi materiallar, quvvatlar va yoqilg’i sarflarining hisobi (qayta ishlanadigan chiqindi ayrilgan xolda). Bu ma’lumotlar korxonaning texnalogik reglaminti yoki loyixaning moddiy balansidan olinadi.
   
3. 
   Maxsulot tannarxidagi boshqa to’g’ri, yondosh sarflar, asosiy fondlarning amartizatsiyasi va qolgan shu jumladan ustama sarflar asosida maxsulot tannarxining (1 o’lcham va yillik) hisobi – korxona malumotlari asosida (1 o’lcham mahsulot ishlab chiqarish tannarxining kalkulatsiyasi).
   
4. 
   Mahsulot tannaxining asosida loyixa bo’yicha foydasi, maxsulotning ulgurji bahosi, rentabiligi, erkin-sotish bahosining hisobi.
   
5. 
   Asosiy kursatkichlar hisobi – ishlab chiqarishning asosiy texnik – iqtisodiy ko’rsatkichlari, mahsulotning yillik hajmi (natural va qiymat ifoda bo’yicha), 1 o’lcham va yillik mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi, foyda, rentabillik ko’rsatkichlar, 1 o’lcham maxsulotning erkin bahosi, 1 ishchi va sex xodimining o’rtacha oyligi, moddiy sarflarning tannarxlari ulushi.
   

1. 
   Yillik maxsulot xajmi = Kuch va Kuch *Erk baho
   

Kuch- yillik maxsulot xajmi (loyixa bo’yicha)

Maxsulotni ishlab chiqarish tannarxi (umumiy sarflar)

Maxsulotni ishlab chiqarilgan tannarxi qo’ydagilardan iborat:

1. 
   To’g’ri moddiy sarflar
   
2. 
   Mehnatga doir to’g’ri sarflar (yagona ijtimoiy soliq bilan-25%)
   
3. 
   Yondosh moddiy va mehnatga doir sarflar
   
4. 
   Asosiy fondlar amartizatsiyasi
   
5. 
   Boshqa qolgan, shu jumladan ustama xarajatlar
   

Ishlab chiqarish tannarxi davr xarajatlari=umumiy sarflar

2. 
   Yillik foyda=(Ubk-tn)*Kuch
   
3. 
   Mahsulotni erkin sotish (kelishilgan) baxosi:
   

A-aksiz solig’i

KKS-qo’shimcha qiymat solig’i

4. 
   Mahsulotning rentabilligi (samaradorligi)
   

5. 
   O’rtacha yillik xaqi – korxona malumoti
   
6. 
   To’g’ri moddiy sarflarning ishlab chiqarish t.n dagi ulushi:
   

Jadval-1.

Jadval-2.

Jadval 4.

Mehnatni muxofaza qilishning asosiy talabi hamma texnikaviy masalalarni loyiha takomillashishidan boshlab uning ma’lum qismlarini ishlab chiqishni hal qilish, xavsizligini taminlashdir.

Texnika xavsizligini sanoat sanitariyasi va gigienasi yong’inga qarshi kurash texnikasini ishlab chiqishdan texnalogik jarayonlar mehnatni muhofaza qilishni asosiy vazifasiga kiradi.

Men bitiruv malakaviy ishi amaliyotini SHo’rtan gaz kimyo korxonasida o’tadim va bu korxonada mehnatni muxofaza qilish uchun barcha chora tadbirlar yuqori sifatda tashkil qilinganligini guvohi bo’ldim. Bu korxonada xavflilik darajasi yuqori: portlashga, yong’in chiqishiga, zaxarli gazlar tarqalishiga, xavoning quruqligi bilan ahamiyatga ega.

Qashqadaryo viloyatida shamolni yo’nalishini hisobga olgan holda loyixalash nazarda tutiladi. Qurilish normasi va qoidasi SNIP-2.01.01-83 asosida Qashqadaryo viloyati uchun shamolning asosiy yo’nalishi shimol tomondan.

Tabiy gaz tarkibida metan, etan, propan, butan va boshqa birikmalardan iborat.

Bu moddalar rangsiz, hidsiz gazlar, havodan deyarli 2 marta yengil, suvda kam eriydi. Havoga nisbatan zichligi 1.19% ga teng o’z-o’zidan yonish tempiraturasi 216 C ga teng va portlovchi moodda hisoblanadi.

Atrof muhitga zaxarli moddalar chiqarishiga qarab SN-245-71 asosan kimyo zonasi 1000m ga tengdir.

Texnologik jarayon yuqori harorat va bosimda boshqarishni hisobga olish, asbob uskunalarni zichligini va chegara termetinlariga e’tibor berish nazarda tutiladi.

SHu vaqtda ta’mirlash statik va dinamik sinovlardan o’tkazish labaratoriya usullari bilan shovqin darajasini o’lchab turib uning miqdorini darajasini 80 db dan oshib ketmasligini nazarda tutish kerak.

Bu korxonada jarayon o’zliksiz jarayon hisoblanib shikaslanishdan kasallanishdan saqlaydi.CHunki jarayon o’zliksiz bo’lganida texnalogiya rolini avtomatlashtirilgan bo’ladi.

Texnologik jarayonni xavfsizlikni, ta’minlash ish unumdorligini oshirish, ishchilar sog’ligini saqlash, jaroxat va baxtsiz xodisalarni oldini olish ish joylarini to’g’ri va atorli yoritish katta ahamiyatga ega. SHu tufayli ushbu ishlab chiqarish korxonasida quyidagi yoritish turlari hisobga olingan: tabiiy, suniy aralashma va avariya uchun mo’ljallangan yoritilganlikdir. Tabiiy yoritilganlikdir koeffitsienti SNIP 2.01.05.98 asosida IX razryad uchun 1.5-2.0% qolgan yuza va ish ketish uchun gardirob bilan jixozlash ularni o’lchash 175x65x65 sm bo’lib soni bir smena uchun ya’ni bo’linish hisobga olingan.

Elektrdan shikastlanishni oldini olish va ogohlantirishda yerga ulanuvchi himoya ishlarini tashkillashtirish katta ahamiyatga ega. Bunday himoya turi elektr o’tkazadigan quvurlar qismlarini metal sim bilan amalga oshirish ko’zda tutiladi. Ushbu ishlab chiqarish korxonasi elektr tokiga nisbatan yuqori xavfli bino xonalar tarkibiga kiradi. SHunga asosan elektr uskunalarni usti qoplangan maxsus suniy yoritgichlar sifatida yonish va portlashga bardosh beradigan yoritgichlar, proektorlari ishlatilgan.

Yopiq ishlab chiqish xonalariga normal materialik qo’shish sharoit yaratish uchun va ortiqcha issiqlik, namlik va zaxarli moddalardan himoya qilish maqsadida ushbu tabiiy gazni ajratish tsexida operator havo almashinish karralisi 8 ga teng bo’lgan suniy havo almashtirgichlar o’rnatilgan. SNIP.2.04.05.47 talabi bo’yicha qilingan.

Sanitariya va gigiena talablariga muvofiq ushbu korxona ishchi va xizmatchilar uchun sanitarya kiyinish xonalar, erkaklar va ayollar uchun aloxida qurilish va unga har bir ishchi uchun 2-bo’linmadan tashqari maxsus qoplatmalar bilan quvurlarni ustini qoplash eng kamida 100% dan haroratni 38-40% olib kelish ishlab chiqarishda xizmat qiladigan ishchi xizmatchilarni tasodifiy kuyishlardagi jaroxat va baxtsiz hodisalardan saqlaydi. SNIP.2.08.12.48 talablari e’tiborga olingan.
Korxona SNIP 2.04.02.86 asosan zarur bo’lgan suv havzalari bilan ta’minlangan.

SHu tufayli ushbu ishlab chiqarish korxonasida qizigan yuzalarni issiqlikdan himoyalash chorasi qo’llanilgan.

SHu bilan barcha korxonada ishlaydiganlar uchun shaxsiy himoyalash vositalarini: himoya kaskasi, ko’zoynak, qo’lqoplar, gaz niqoblar, rasperatorlar va boshqa vositalardan foydalaniladi .

Qurilish materiallarining o’tga chidamliligini darajasi I-II dan iboratdir. SHuning uchun ushbu loyihalash maksimal avtomatlashtirish ko’zda tutiladi. Har qanday ishlab chiqarish korxonasining asosini ishlab chiqilgan amalda sinab ko’rsatilgan texnologik jarayonni normal sharoitini ushlab turadigan normal parametrlar bilan aniqlanadi.

Texnologik jarayonni avtomatlashtirish, himoyalash, to’siqlash, rejimiga solish va signalizatsiyalashdir. Ma’lumki texnologik parametrlar idishdagi maxsulot satxi, harorati, bosimi, konsentratsiyasi va aralashma nisbatining o’zgarishini ishlab chiqarishda yong’in va avariyalarga olib kelishi mumkin.

Asbob uskunalarni ular o’rtasidagi masofa reaktorlarini joylashtirish va ularni boshqarish qulay bo’lish, tasodifiy vaziyatlarda odamlarni evakuatsiya qilish sharoitlarini hisobga olish lozim.

Ishlab chiqarish korxonalarida asbob uskunalardan, masalan: reaktorlar, nasoslar, elektr matorlari, separatorlar va sovutgichlarni ishlashi texnologik jarayonni yuqori bosimda ishlash natijasida yuqori darajada shovqin va tebranish hosil bo’lishi mumkin. Buni natijasida ishchi va xizmatchilar bedavo kasb kasalliklariga duchor bo’lishi mumkin.

Xavfsizlikni ta’minlash maqsadidda har bir bo’lim, tsexlarda ishlaydigan ishchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash nazarda tutilgan.

Korxonada yong’in xafsizligini ta’minlash uchun harbiylashgan o’t uchirish bo’limi bilan taminlangan.

Tabiiy gazni tez yonuvchan va portlash xususiyatiga ega bo’lganligi uchun va qurilmadagi bosim yuqori 5000 kPa bo’lgani uchun portlash va yong’inni oldini olish o’zgarish uchun kimyoviy ko’pik va mayda tomchi holatdagi suvdan foydalaniladi.

Bulardan tashqari birlamchi o’t o’chirgich vositalari: ko’pikli (OQP-10:OP-5) karbonat angidridli (0.4-5.98) quruq parashokli (OBC-1, OPC-100) yong’indan xabar beruvchi moslama tufayli ishga tushuvchi avtomat serenalar qurilmalari o’rnatilgan. SNIP02.04.02.85 talabi bo’yicha qilingan.

SHu bilan barcha ishlab chiqarish xonasi portlovchi yong’inga qarshi gidrontlar va ichki tomondan qo’shimcha suv jumraklari o’rnatilgan.

Ishlab chiqarish korxonasida yong’in va portlash havfi yuqori bo’lganligi uchun har bir tsexda zomonaviy o’t uchirish moslamalari o’rnatilgan va ko’ngilli o’t uchirish hizmati tashkil etilgan.

Ishlab chiqarish korxonasi hududi hafli bo’lganligi sababli barcha qurilmalar maxsus qoplamalar bilan qoplangan , elektor qismlari esa maxsus qutilarga joylashtirilgan, elektor simlari esa trubalar ichidan va yer tagidan o’tkazilgan.

SHo’rtan gaz kimyo majmuasi yong’inga, portlashga hafliligi bo’yicha SNIP2.01.02.04 asosan ,,A” katigoriyaga mansub bo’lib, korxona binolarini yonishi bo’yicha P-1 P-2 P-3 portlash bo’yicha V1-A V2-A ga taluqli.

Har bir korxona o’z oldidagi, xodimlari oldidagi bo’ladigan inson uchun xavfi bor bo’lgan hodisalarni oldini olishi shart.

SNIP2.01.03.96 ga asosan atmosfera elektiridan, o’rnatilgan yashin qaytargich qurulmalari yordamida himoyalanadi.

5.Ekologiya qismi

Vatanimizning mustaqillikka erishishi ekologiya muammolarini hal qilish, insonning tabiatiga bo’lgan munosabatini yangi bosqichga ko’tarish imkonini berdi.

Tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish tub ma’noda xar bir davlatning tabiat muxofazasi sohasida tutayotgan ekologik siyosatiga bog’lik. Aslida ekologik siyosat iqtisodiy rivojlanishni belgilaydi, ishlab chiqarish jarayonida tabiiy resurslardan qanchalik oqilona foydalanilsa, tayyor moddiy mahsulot miqdor jihatdan mo’l-ko’l, sifat jihatdan oliy navli yoki darajaligi bo’lak ajralib turadi. Tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish tub ma’noda har bir davlatning tabiat muxofazasi soxasida tutayotgan ekologik siyosatiga bog’lik.

Ekologik siyosatning negizlari, tartib-qoidalari, ilmiy asoslangan konseptsiyalari, taktika va strategiyasi olim va mutaxasislar, davlat va jamoat tashkilotlarining yo’l-yo’riqlari asosida ishlab chiqiladi. Ular ma’lum tartibga keltirilgan tarzda davlatning qonun chiqaruvchi muassasasi tomonidan tasdiqlanadi. O’zbekistonda ekologik siyosat davlat siyosati darajasigacha ko’tarilgan. Respublika Konstitutsiyasining 50- 51- va 55- moddalarida ekologik munosabatlar aniq va ravshan tarzda ifodalangan. SHuningdek, O’zbekiston Respublikasi «Tabiatni muxofaza qilish to’g’risida» qonuni (9 dekabr 1992 yil) va Vazirlar Mahkamasi qabul qilgan qarorlar mamlakatning ekologik siyosatini xuquqiy qonunlar va qarorlar asosida mustahkamlaydi.

Ekologik siyosat davlat miqyosidagi darajada amalga oshirilsa atrof-muxitni yaxshilashning belgilangan chora-tadbirlari samarali bo’ladi. O’zbekistonda bu masalaga mustaqillikka erishilgandan keyin alohida e’tibor berila boshlandi. Prezidentimiz I.Karimovning «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va tarakkiyot kafolatlari» (1997 y) asarida ekologiya muammolari boshqa davlat axamiyatiga ega bo’lgan iqtisodiy, ijtimoiy, tashqi siyosat tarkibida atroflicha tahlil qilinib, amalga oshiriladigan vazifalar anik-ravshan belgilab berilgan. Asarda respublikada yaqin kelajakda tabiatdan foydalanish va uni muxofaza qilishning taktika va strategiyasi asoslangan. Prezidentimiz I. Karimov Oliy Majlisning XIV sessiyasida «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda» mavzuida qilgan ma’ruzasida ham tabiat muxofazasiga oid yangi vazifalarni belgilab berdi.

O’zbekistonda ekologik siyosat yuqorida aytib o’tilganidek bir qator qabul qilingan qonunlar: «Er to’g’risida»gi (20-iyun 1990-y.), «Qazilma boyliklar to’g’risida»gi (22-sentyabr 1994 y. ), «Suv va suvdan foydalanish» (6-may 1993 y. ), «O’simlik olamini muxofaza qilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Hayvonot olamini muxofaza qilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Alohida muxofaza qilinadigan xududlar to’g’risidagi (7-may 1993 y.), «Atmosfera havosini muhofaza qilish» .(27-dekabr 1996 y.), «Davlat kadastri to’g’risida»gi (39-avgust 2000 y.), «Ekologik ekspertiza to’g’risida»gi (15-dekabr 2000 y.) qonunlar, shuningdek, Vazirlar Mahkamasi qabul qilgan ko’plab qarorlar asosida amalga oshiriladi.

Respublika Prezidentining dastlabki farmonlaridan biri 1990-yil 28-iyulda qabul qilingan bo’lib, u «O’zbekiston Respublikasi qishloq, axolisini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta’minlashni yaxshilash to’g’risida» deb ataladi. Keyin 1996-yil 21-mayda Vazirlar Mahkamasining «2000 yilgacha bo’lgan davrda O’zbekiston Respublikasi qishloq ijtimoiy infratuzilmasini rivojlantirish dasturi to’g’risida» qarori chiqardi. Bu davlat ahamiyatiga ega bo’lgan hujjatlarda qishloq aholisining turmush tarzini tubdan yaxshilash bilan birga ichimlik suvi va tabiiy gazga bo’lgan extiyojini to’larok, qondirishga xizmat qiladi.