• Nerv tizimi Nerv tizimi elektr impulslardan foydalangan holda tashqi muhitdan maʼlumot qabul qiladi, uni qayta ishlaydi va unga javob beradi. Nerv tizimi hujayralari
  • Nerv sistemasi qismlari
  • 1. Sun‘iy neyron to‘rlari. Reja




    Download 0,49 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet1/3
    Sana26.05.2024
    Hajmi0,49 Mb.
    #254348
      1   2   3
    Bog'liq
    1-mavzu (1)



    1.
     
    Sun‘iy neyron to‘rlari.
     
    Reja:
     
    1.
    Nerv faoliyatining biologik jihatlari.
    2.
    Nerv kletkalarining strukturasi: dentrit, som, akson, sinaps.
    3.
    Markaziy nerv tizimi. 
    Nerv tizimi 
    Nerv tizimi elektr impulslardan foydalangan holda tashqi muhitdan maʼlumot 
    qabul qiladi, uni qayta ishlaydi va unga javob beradi. 
    Nerv tizimi hujayralari 
    Neyronlarning oʻziga xos tuzilishi ularga tana boʻylab elektr impulslarini uzatish 
    va qabul qilish imkonini beradi. Neyrogliya hujayralari neyronlarni oʻrab, tashqi 
    muhitdan ajratib turadi va ularni himoyalaydi. 
    Neyronning tuzilishi 
    Barcha neyronlar odatda tuzilishi jihatidan hujayra tanasi, dendrit va aksonlardan 
    iborat. Ularning bunday tuzilishi neyronlarning oʻzaro aloqasini taʼminlovchi 
    elektr impulslar, yaʼni nerv impulslarini uzatishda muhim ahamiyatga ega. 
    Neyronlar bajaradigan funksiyasiga koʻra quyidagi turlarga boʻlinadi: 

    Sezgi (sensor) neyronlari koʻz va quloq singari sezgi organlaridan impulslarni 
    qabul qiladi. 

    Harakatlantiruvchi (motor) neyronlar muskul va bezlardan impulslarni qabul 
    qiladi. 

    Oraliq neyronlar sezgi va harakatlantiruvchi neyronlar va boshqa oraliq neyronlar 
    boʻylab impulslarni uzatadi. 


    Qoʻzgʻalmagan neyronlarda natriy-kaliy nasosi orqali tartibga solinuvchi ionlar 
    taqsimlanishi holati mavjud. Agar neyron kuchli signalni qabul qilsa, tinchlik 
    potensiali holatidan chiqib qoʻzgʻalgan holatga oʻtadi va harakat potensiali deb 
    ataluvchi elektr impulsini ishlab chiqaradi. Impuls boshlangandan soʻng, akson 
    boʻylab uning terminal qismi tomon harakatlanadi. 
    Nerv sistemasi qismlari 
    Nerv sistemasi ikki qism: markaziy nerv sistemasi (MNS) va periferik nerv 
    sistemasi (PNS)dan tashkil topgan. 
    Markaziy nerv sistemasi (MNS) va periferik nerv sistemasi (PNS)ning tuzilishi 
    Markaziy nerv tizimi bosh va orqa miyadan iborat. Tanaga beriladigan barcha 
    buyruqlar bosh miyada hosil qilinadi, orqa miya esa bosh miyani tanadagi boshqa 
    nervlar bilan bogʻlab turadi. 


    Periferik nerv tizimi ikki qismga boʻlinadi: 

    Somatik nerv tizimi (SNT) odam ixtiyoriga bogʻliq harakatlar, masalan, muskullar 
    harakatini boshqaradi. Shuningdek, u qoʻl issiq plitaga tegganda undan qoʻlni 
    tortib olish kabi harakat reflekslarini ham boshqaradi. 

    Avtonom nerv tizimi (ANT) odam ixtiyoriga bogʻliq boʻlmagan harakatlarni 
    boshqaradi va qarama-qarshi faoliyat koʻrsatuvchi ikki qismga boʻlinadi: simpatik 
    va parasimpatik nerv sistemasi. Simpatik nerv tizimi “kurashish yoki qochish” 
    javob reaksiyalarida aktivlashsa, parasimpatik nerv tizimi tinch holatlarda faol 
    boʻladi. 
    Neyron, nevron (neyro... ) - nerv hujayrasi, Nerv sistemasining asosiy 
    strukturaviy va funksional birligi, kalta dendritlar va uzun aksondan iborat (sxema). 
    Hayvon xujayrasiga xos organizmlardan tashqari, N. sitoplazma (neyroplazma)sida 
    neyrofibrillalar (tigroid modda) boʻladi. Sezuvchi, koʻshuvchi va effektor Neyronlar 
    farq qilinadi. Neyronlar nerv impulslarini retseptorlardan markaziy nerv sistemasiga 
    (sezuvchi 
    Neyronlar), 
    markaziy nerv sistemasidan ijrochi aʼzolarga 
    (harakatlanuvchi Neyronlarga) oʻtkazadi, boshqa bir qancha nerv hujayralarini 
    oʻzaro biriktiradi (qoʻshuvchi Neyronlar) Neyronlar oʻzaro va ijrochi aʼzolar 
    hujayralari bilan sinapslar orqali aloqada boʻladi. Bosh miya katta yarim sharlari 
    poʻstlogʻi, miyacha, markaziy nerv sistemasining boshqa baʼzi boʻlimlari neyroni 
    murakkab tuzilgan. Neyronlar oʻlchami va soni turli hayvonlar va odamda turlicha. 
    akson bilan dentrid yoki dentrid bilan akson tutashgan joy sinaps deyiladi. 
    Sinapslardan mediator suyuqligi chiqadi. Suyuqlikning vazifasi nerv impulslarini 
    utkizb berish. 
    Har bir neyronlar yoki nerv hujayralri elektrik javob qaytaruvchi hujayraldir. Ular 
    boshqa hujayralar bilan sinaps deb ataluvchi maxsus bog‘lanishlar orqali aloqa 
    o‘rnatadi.
    Neyronlar funksiyasiga qarab uchta turga ajratiladi. Sezgi organlarining 
    hujayralariga tegish, ovoz, yoki yo‘rug‘lik kabi ta‘sirlar bo‘lganda sezgi (sensory) 
    neyronlari ta‘sirlanadi va signallarni orqa miyaga yoki bosh miyaga yuboradi. Motor 
    neyronlari muskullarni qisqarishidan tortib turli moddalar ishlab chiqarishigacha 
    bo‘lgan barcha jarayonlarni boshqarish uchun bosh miyadan va orqa miyadan 
    signallarni qabul qiladi. Bog‘lovchi neyronlar (Interneurons) bosh miya yoki orqa 
    miyaning bir hududida joylashgan neyronlarni o‘zaro bog‘laydi. O‘zaro bog‘langan 
    neyronlar guruhi nerv zanjiri deb ataladi. 
    Neyron hujayra tanasini (soma) som, dendritlar, va bitta axondan tarkib topadi.
    Neyron strukturasi va funksiyasi haqida umumiy tushuncha. 


    Siz atrofingizni his qilish qobiliyatingiz ya‘ni ko‘rishingiz, eshitishingiz, hid 
    sezishingiz sizning markaziy nerv tizimingizga bog‘liq. Siz qayerdan ekanligingizni 
    bilasiz va bu yerda avval bo‘lganingizni eslaysiz. Bular qanday bo‘layotganiga 
    qiziqsangiz bularni barchasi sizning nerv tizimingiz orqali amalga oshiriladi. Agar 
    sizning sezgilaringiz havfni sezsa bu ham markaziy nerv tizimi orqali kerakli chora 
    ko‘rishga erishiladi. Bundan tashqari, xavfni sezganda nerv tizimi yurak urish va 
    sizning muskullaringizga qon oqimini tezlashtirib xavfni yengib o‘tishga yordam 
    beradi.
    Nerv tizimi o‘zaro bog‘langan hujayralardan tashkil topadi. Bular nerv hujayralarini 
    yoki neyronlarni o‘z ichiga oladi. Neyronlar nerv tizimining asosini tashkil etuvchi 
    element hisoblanadi. Neyronlar ma‘lumot uzatish uchun elektr signallar ishlab 
    chiqadi.
    Insonning nerv tizimi 
    Insonlardagi nerv tizimi asosiy ikki qismdan tashkil topadi: markaziy nerv tizimi va 
    tashqi nerv tizimi. 
    Markaziy nerv tizimi bosh miya va orqa miyadan tashkil topadi. Barcha 
    ma‘lumotlarni qayta ishlash tahlil qilish markaziy nerv tizimida amalga oshiriladi. 
    Tashqi nerv tizimi neyronlar va markaziy nerv tizimidan tashqarida joylashgan 
    neyron qismlaridan tashkil topadi. Bularga sezgi neyronlari va harakat neyronlari 
    kiradi. Sezgi neyronlari markaziy nerv tizimiga signallarni keltiradi va harakat 
    neyronlari esa signallarni markaziy nerv tizimidan tashqariga uzatadi.
    Markaziy nerv tizimi: nerv tizimining bosh miya va orqa miyadagi qismlari. 
    Tashqi nerv tizimi: nerv tizimining bosh miya va orqa miyadan tashqaridagi qismlari. 
    Oyoq, qo‘l kabi a‘zolarning muskllarning boshqaruvchi xarakat neyronlari kabi 
    ba‘zi tashqi nerv neyronlarining tanasi markaziy nerv tizimida joylashgan. Ushbu 
    xarakat neyronlarining axon deb ataluvchi markaziy nerv tizimidan muskullargacha 
    cho‘zilgan qismi mavjud. Teginish, joylashuv, og‘riq, va temperatura kabilar haqida 
    ma‘lumot beruvchi sezgi neyronlariga o‘xshash tashqi nerv neyronlarning hujayra 
    tanasi markaziy nerv tizimi tashqarisida joylashgan. Ular klaster holida topilib 
    gangliya deb ataladi.

    Download 0,49 Mb.
      1   2   3




    Download 0,49 Mb.
    Pdf ko'rish