9
Aqmeshit (Qızıl Orda), Osh hám basqa qalalarda bólimsheleri (shuba)
dúzilgen. Tashkentte «Shuroi islam» atlı gazeta da shıǵarılǵan.
Biraq aldınǵı qatardaǵı zıyalılar (jadidler) menen eskilik tárepdarları
bolǵan ayırım ulamalar (eskishiler) arasındaǵı kelispewshilikler «Shuroi
Islamiya» shólkeminde bóliniw júz beriwine alıp keldi.
1917-jılı iyunde
shólkemnen bir topar ulamalar bólinip shıǵıp, Qoqan hám Tashkentte
jańa jámiyetke
«Shuroi Ulama»ǵa tiykar saldı. Jámiyettiń
Tashkent,
Qoqan, Samarqand, Namangan qalalarındaǵı bólimleri belsendi jumıs
alıp barǵan. Tashkent bólimine
Sherali Lapin, eń iri Qoqan bólimine
Molla Muhiddinxan, Molla Ulıǵxan Torayev basshılıq etken. Jámiyet
baǵdarlaması hám nızamına baylanıslı ishki siyasiy dúzimde sháriyat
nızamlarına qatań boysınıw, milliy-diniy qádiriyatlardı jetilistiriwge
shaqırılǵan hám medreselerdi ekonomikalıq qollap-quwatlaw aytılǵan.
«Shuroi Ulama» tárepinen
«al-Izoh» hám
«al-Isloh» jurnalları basıp
shıǵarılǵan. Ulamashılar baslaması menen 1917-jılı sentyabrde Tashkentte
Túrkstan hám Qazaqstan musılmanları qurıltayı ótkerilgen. Onda
ulamashılar hám shuroi islamshılar óz ara birlesip,
«Musılmanlar Awqamı»
siyasiy partiyasın dúzdi (1918-jılı may ayında bolshevikler tárepinen
«Shuroi Islamiya» hám «Shuroi Ulama» jámiyetleri saplastırıldı).
Este saqlań!
Sol
jol menen, Túrkstanda Rossiyadaǵı sıyaqlı eki hákimiyatshılıq
emes, bálkim tómendegi úsh hákimiyatshılıq payda boldı:
*Birinshisi, Rossiya Waqıtsha húkimetiniń waqıtlı Túrkstan
komiteti;
*Ekinshisi, Túrkstandaǵı jumısshı hám ásker deputatlarınıń
jergilikli hám oraylıq Sovetleri;
*Úshinshisi, jadidlerdiń «Shuroi Islamiya» jámiyeti hám onıń
orınlardaǵı bólimleri, Tashkentte Túrkstan úlke musılmanları soveti
(Kraymussovet) — Milliy Oray.
Biraq jadidler hám ulamalar ortasındaǵı kelispewshilikler hám
ideyalıq gúres kem-kemnen keskin tús alǵan. Bul jaǵday regiondaǵı
basqa siyasiy kúsh — bolshevikler hám sol eserler partiyaları wákil-
lerine qol kelgen.
