2.3. Dasturiy ta’minotni testlash
7
Testlash, dasturiy ta’minotni foydalanishga qo’yishdan oldin dastur
nuqsonlarini topish va ularni to’g’irlashga mo’ljallangan dasturlarni ko’rsatishga
mo’ljallangan. Siz dasturiy ta’minotni testlagan chog’ingizda, sun’iy
ma’lumotlardan foydalanib dasturni ishga tushirasiz. Siz dasturni testlash
natijalarini xatolarga, anomaliya(normal holatdan chetlashish)ga yoki dasturning
nofunksional sifatlari haqida ma’lumotga tekshirasiz.
Testlash jarayonida ikkita alohida maqsadlar mavjud:
1.
Ishlab chiqaruvchi va buyurtmachiga ularning dasturiy ta’minoti talablari
bajarilayotganini namoyish etish. Buyurtma qilingan dasturiy ta’minot uchun
7
“Software Engineering”, by Ian Sommerville, pages 206-210
III. NAZARIY MATERIALLAR
37
hujjatdagi talablarning har biri uchun kamida bitta testlash bo’lishi lozim.
Umumiy dasturiy ta’minot mahsulotlari uchun esa, tizimning barcha
funksiyalari uchun, shuningdek, tayyor mahsulotda ishlatiladigan funksiyalar
aralashmasi uchun testlashlar bo’lishi kerak.
2.
Dasturiy ta’minot noto’g’ri, ishonarsiz yoki spetsifikatsiyalarga mos
kelmagan hollarni aniqlash. Ular dasturiy ta’minotning nuqsonlari
hisoblanadi. Nuqsonlarni testlash keraksiz tizimlarning nuqsonlariga barham
berish bilan bog’liq, masalan, tizimning to’xtab qolishi, boshqa tizimlar bilan
keraksiz bo’g’lanishi, ma’lumotlarning noto’g’ri hisoblanishi va buzilishi.
Birinchi maqsad bu ishlatilishi kutilayotgan tizim tekshirishlarini testlashdir.
Bunda ishlatilishi kutilayotgan tizimni tekshiruvchilarni berilgan testlar
jamlanmasidan to’g’ri foydalangan holda testlash lozim. Ikkinchi maqsad, tizim
nuqsonlarini testlashga olib keladi. Bunda tizim nuqsonlarini ko’rsatishi uchun
nazorat misollari qo’yilgan bo’ladi. Albatta, testlashning bu ikki yo’li o’rtasida aniq
bir chegara yoq. Tekshiruvlarni testlash vaqtida siz tizimdagi nuqsonlarni topasiz;
Nuqsonlarni testlash vaqtida bazi testlar dasturiy ta’minot ularning talablari javob
berayotganini ko’rsatadi.
Rasmda ko’rsatilgan sxema, tekshirishlarni testlash va nuqsonlarni testlash
orasidagi farqlarni tushunishga yordam beradi. Testlovchi tizimingizni qora quti deb
tasavvur qiling. I deb o’rnatilgan kiruvchi signallardan tizim kiruvchi signallar qabul
qiladi va chiquvchi signallarni O deb o’rnatilgan chiqishga uzatadi. Chiqishlarning
ba’zilari xatolikka tutilishi mumkin. Bular Oye jamlanmasidagi chiquvchilardir, ular
Ie jamlanmasidagi kiruvchi signallarga javoban ishlab chiqilgandir. Nuqsonlarni
testlashda birinchi o’rinda Ie da o’rnatilgan kiruvchilarni topishdir, chunki ular tizim
bilan bog’liq muammolarni ochib beradi. Tekshirishlarni testlash Ie dan tashqarida
joylashgan to’g’ri kiruvchilar bilan teslashni o’z ichiga oladi. Ular kutilayotgan
to’g’ri natijalarni olish uchun tizimni kuchaytiradi.
III. NAZARIY MATERIALLAR
38
Testlash dasturiy ta’minotning nuqsonlarga egaligi yoki bir aniq vaqtda u o’zini
ko’rsatilgandek tutishini namoyon qilmaydi. Siz kuzatayotgan test kelgusida tizim
bilan yuz beradigan muammolarni topishi imkoniyati doimo mavjud.
Verifikatsiya va validatsiya jarayonlari odamlar pul to’laydigan dasturiy
ta’minotning funksional imkoniyatlarini ta’minlash va uning shartlariga mos
kelishini tekshirish bilan bog’liq. Bu tekshirish jarayonlari talablar mavjud hollarda
va ular ishlab chiqarish jarayonlarining barcha bosqichlarini davom ettirish vaqtida
boshlanadi.
Verifikatsiyaning maqsadi dasturiy ta’minot unga qo’yilgan funksional va
nofunksional talablarga javob berishini tekshirishdir. Verifikatsiya umumiy jarayon
hisoblanadi.
Validatsiyaning maqsadi dasturiy ta’minot buyurtmachi kutayotgan natijalarga
mosligini ta’minlashdir. Validatsiya muhim rol o’ynaydi, sababi, ma’lumotlarni
tasniflash talablari har doim ham mijozlar va foydalanuvchilar talablari va istaklarini
amalga oshiravermaydi.
Varifikatsiya va validatsiya jarayonining yakuniy maqsadi esa daturiy ta’minot
tizimi “maqsadga mos kelishi” ga ishonchni o’rnatishdir.
Yetarli
darajadagi
ishonch
bosqichi,
tizimning
maqsadi,
tizim
foydalanuvchilarning talablaridan, shuningdek, tizim uchun joriy marketing
muhitidan kelib chiqadi:
III. NAZARIY MATERIALLAR
39
1.
Dasturiy ta’minot.
Dasturiy ta’minotning eng kritik, eng muhimligi bu uning
ishonchliligidir. Masalan, tanqidiy tizimlarni ehtiyot qilishni boshqarish
uchun qo’llaniladigan dasturiy ta’minot uchun kerak bo’lgan ishonch darajasi,
mahsulotni yangi g’oyalarini namoyon etish uchun ishlab chiqilgan prototip
uchun bo’ladigan talabdan ancha yuqoridir.
2.
Foydalanuvchi kutayotgan natijalar.
Ularning buglar bilan, ishonarsiz
dasturiy ta’minot bilan tajribalari bo’lganligi tufayli, ko’plab
foydalanuvchilar sifatli dasturiy ta’minotni uqadar kutadilar. Ular dasturiy
ta’minot ishdan chiqishidan hayratga tushmaydilar. Yangi tizimni
o’rnatayotganlarida foydalanuvchilar muvoffaqiyatsizlikka ham chidashadi,
sababi dasturiy ta’minotdan foydalanish dasturni to’xtashlaridan keyingi
qayta tiklanishiga ketgan harajatlarni ustunroq keladi. Bu kabi holatlarda
dasturiy ta’minotni testlashga ko’p vaqt ajratishingiz kerak bo’lmaydi. Biroq,
dasturiy ta’minot tugallanishga yetishi bilan foydalanuvchilar uning
ishonchli, ular xoxlaganidek bo’lishini kutadilar, shuning uchun dasturiy
ta’minotni ishlab chiqishni oxirgi bosqichlarida ko’proq testlash talab
qilinishi mumkin.
3.
Marketing muhiti.
Tizim bozorga chiqqanida, tizimni sotuvchilar raqobatchi
mahsulotlarni, sotib oluvchilar to’lashga tayyor bo’lgan narxlarni,
shuningdek, ushbu tizimni yetkazilib berilishi uchun talab qilinadigan
grafikni inobatga olishlari lozim. Raqobatbardosh muhitda, dasturiy
ta’minotni ishlab chiqaradigan korxonalar, uni umumiy testlanishidan oldin
dasturni foydalanishga topshirishga qaror qabul qiladilar, sababi ular bozorda
birinchi o’rinda turishni xoxlaydilar. Agar dasturiy ta’minot judayam arzon
baholangan bo’lsa, foydalanuvchilar uning ishonarsizligiga sabr qilishga
tayyor bo’ladilar.
|
