11 Mavzu: Innovatsiya va innovatsion menejment Reja

2
1
 
Innovatsiya tushunchasi va unga berilgan ta'riflar 
Innovatsiya nazariyasining rivojlanishiga asos solgan olim avstriyalik 
iqtisodchi Y.A.Shumpeter hisoblanadi. Mutaxassislar fikriga ko'ra aynan 
ushbu olim birinchi bor innovatsiya 
tushunchasini ilmiy asoslab bergan. Y.A.Shumpeter ilgari surgan g'oyaga ko'ra, 
joriy etilgan har qanday yangi texnik qaror, texnologiya, ishlab chiqarishni tashkil 
etish, yangi bozorlarning tarkib topishi, xomashyolar manbai innovatsiya 
hisoblanadi. 
Y.A.Shumpeter o'zining konsepsiyasini «Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi» 
nomli kitobida atroflicha yoritgan. Ushbu konsepsiya dinamik xarakterga ega 
bo'lib, doimiy tebranish xususiyatiga egadir. Shu bois ushbu tebranish ilgarilab 
boradigan rivojlanishni ta'minlaydi. Uning ta'kidlashicha kon'yunktura tebranish 
manbai, tadbirkorning innovatsion faolligi hisoblanadi. 
Tebranish sababini tadqiqot etish asosida Y.A.Shumpeter birinchilardan 
bo'lib, iqtisodiy fanga ishlab chiqarish omillari sifatida «yangi kombinatsiya» 
tushunchasini kiritdi va uning tavsifnomasini berdi. Unga quyidagilar kiradi: 
-
iste'molchilarga ma'lum bo'lmagan moddiy ne'matni yaratish yoki yangi 
u yoki bu ne'matni ishlab chiqish; 
-
tegishli tarmoqqa yangi hali ma'lum bo'lmagan ishlab chiqarish usulini 
joriy etish (uning asosini ilmiy yangi kashfiyot usulidan foydalanib yaratilgan 
tovar tashkil etadi); 
-
bozorning avval mavjudligi va mavjud emasligidan qat'iy nazar tegishli 
tarmoqda mutlaqo yangi sotish bozorini o'zlashtirish; 
-
yangi xomashyo yoki yarim fabrikat manbalarini topish (ushbu manba 
oldin ma'lum bo'lishi yoki uni yaratish imkoni bo'lishidan qat'iy nazar); 
-
boshqa korxonalarning monopol holatiga qarshi kurashish uchun 
korxonani tarkibiy qayta 
tuzish. 
Olim tomonidan taklif etilgan ushbu turkumlarning bosh mezoni yangilik 
hisoblanadi, ya'ni aniq yangilikning ahamiyatli darajasiga yoki uning umumiy 
holatiga xolisona baho berish, tebranish kon'yunkturasining o'zaro ta'siri, aloqasi, 
xizmat ko'rsatish muddati, amplitudasini aniqlab bermog'i lozim. 
Ammo 
innovatsiya 
tushunchasi 
ilmiy 
bilimlarning 
boyishi 
va 
murakkablashuvi va hozirgi zamon ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyati 
sharoitida qator sifat o'zgarishlariga ega bo'ldi. Ushbu holat har bir sanoat 
tarmog'ining o'ziga xosligi bilan bevosita bog'liq bo'lgan innovatsiyaning 
betakrorligi bilan izohlanadi. 
Xorijiy va mamlakatimiz olimlari olib borgan ilmiy ishlar shundan dalolat 
beradiki, iqtisodiy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi ilmiy-texnik taraqqiyot 

3
(ITT), ya'ni minimal xarajatlar qilib, ijtimoiy ehtiyojni qondirishning yangi 
manbalarini topishga yo'naltirilgan innovatsion to'xtovsiz jarayon hisoblanadi. 
Korxonaning barqaror rivojlanishi va strategik faoliyati innovat- siyaga 
qaratilmog'i lozim. Aks holda korxona nafaqat tashqi bozorda balki ichki bozorda 
ham o'zining raqobatbardoshlik qobiliyatini saqlab qola olmaydi. 
Istiqbolda korxonalarning innovatsion yo'nalishlari quyidagilar bo'lishi 
lozim: 
-
innovatsion jarayonlarni boshqarishning yangi usullari va yondoshuvlari 
asosida innovatsiyani joriy etish mexanizmlarini takomillashtirib borish; 
-
iqtisodiyotning muhim tarmoqlari va korxonalarini rivojlan- tirishning 
ustuvor yo'nalishlariga qaratilgan loyihalar uchun katta hajmdagi investitsiyalarni 
jalb qilish va yangi mahsulotlarni yaratish; 
-
innovatsiya davrining barcha bosqichlari bo'yicha ishlab chiqarish - 
tadbirkorlik faoliyatini jadallashtirish; 
-
korxonalarning 
barcha 
ishlab 
chiqarish 
tadbirkorlik 
faoliyati 
yo'nalishlarida axborot texnologiyalaridan keng miqyosda foydalanish. 
Mamlakatimiz neft gaz sanoatini rivojlantirishda ularning innovatsion 
faoliyatiga xos jihatlarini quyidagilar bilan izohlash mumkin: yirik korxonalarning 
innovatsion ko'rsatkichlari kichik korxonalarnikiga nisbatan bir muncha yuqori. 
Buning asosiy sababi yirik korxonalarning texnologik bazasi, barcha yo'nalishlarda 
kadrlarning malakaviy va kasbiy tayyorgarligi yuqori, katta hajmda 
investitsiyalarni jalb qilish hamda yangi texnika va texnologiyalarni xarid qilish 
imkoni yuqori bo'ladi. Shu bilan birga faoliyati innovatsiyaga yo'naltirilgan 
xodimlarni rag'batlantirish uchun yetarli moliyaviy mablag'ga ega bo'ladi. 
Rivojlangan mamlakatlarda innovatsiyadagi faol yo'nalish bo'yicha kichik 
firmalar, ya'ni venchur korxonalari shug'ullanadi. Ular mustaqil ravishda yoki 
yirik kompaniyalar tarkibida faoliyati cheklangan korxona sifatida ish olib boradi. 
Aksariyat kichik korxonalar moliyaviy, tashkiliy hamda kadrlar sohasida yirik 
kompaniyalarga yoki korxonalarga nisbatan imkoniyatlari cheklangan bo'lib, 
ularning asosiy vazifasi bozor infratuzilmasini ushlab turish hisoblanadi. Bu yerda 
innovatsion rivojlanishning umumiy qonuniyatlari quyidagilarda namoyon bo'ladi: 
innovatsiyani o'zlashtirish bo'yicha samara barcha korxonalarda deyarli bir xil 
bo'lishiga qaramasdan yirik korxonalarda innovatsion faoliyat faolligi uchun 
nisbatan yetarli resurs imkoniyatlarining mavjudligi. 
Ammo ushbu nisbatni yirik korxonalar uchun ijobiy, kichik korxonalar 
uchun esa salbiy deb qarash ham noto'g'ri bo'lardi. To'g'ri mo'ljalni olish uchun 
dastlab quyidagi taqqoslama ma'lumotlarga e'tiborni qaratish maqsadga muvofiq: 
-
korxonaga joriy etiladigan innovatsion loyihaning xavf-xatar darajasiga; 
-
loyihani joriy etish muddati va yaqin kelajakda hamda uzoq muddatda 

4
olinadigan foyda; 
-
boshqaruvning korporativ mintaqaviy va davlat darajasida inno- vasion 
muammolarni echishning muhimligi va ahamiyatlilik darajasi. 
Innovation so'zi inglizcha bo'lib, yangilikning kiritilishi degan ma'noni 
anglatadi. Iqtisodiy adabiyo’llarda I.A.Shumpeter tomonidan berilgan 
konsepsiyasiga asoslanadi: 
-
innovatsiya - uning tadbirkorlik faoliyatida ilk bor qo'llanilish; 
-
diffuziya - innovatsiyaning keng tarqalishi. 
Xalqaro amaliyotda innovatsiya: 
-
birinchidan ilmiy-texnik natijasi; 
-
ikkinchidan yangi usullar, tashkiliy-boshqaruv shakllari, texnologiya, 
texnikani yaratish va uni joriy etish; 
-
uchinchidan, ilmiy-tadqiqot va konstruktorlik ishlarini tashkil etish 
tushuniladi. 
Korxonalarda innovatsion jarayonlarni boshqarish maqsadi va vazifalardan 
kelib chiqqan holda ushbu konsepsiyani quyidagi integrasion ko'rinishda izohlash 
mumkin: 
-
g'oyalarning integrasiyalashuvi + muammo yechimi + kashfiyot; 
-
kashfiyot + joriy etish ---------------► innovatsiya; 
-
innovatsiya + diffuziya ------------- ► iqtisodiy foyda. 
Shunday qilib, innovatsiya - yangi g'oyalarning integratsiyasi tufayli 
modernizatsiya, yangi jarayonlarni, mahsulot, xizmat turini yaratish imkonini 
beradigan korxonaning texnologik rivojlanishini ta'minlaydi. Amaldagi yoki 
rejalashtirilgan faollikni optimallashtirish, doimiy yangilanish orqali korxona 
tijorat faoliyatida yangi g'oya va ilmiy-texnika tadbirlarini joriy etishni maqsad 
qilib qo'yadi. 
Innovatsiya dastlab ijtimoiy-iqtisodiy tushuncha. Uning mezoni iqtisodiy va 
ijtimoiy muhitni ya'ni iste'molchilar hulq-atvorini, ishlab chiqaruvchilarni, alohida 
fuqarolarni o'zgarish jarayonidir. 
Mana shunday interpratsiya ko'rinishida innovatsiya texnik, loyiha, ishlab 
chiqarish, boshqarish va tijorat faoliyatini o'z ichiga oladi. Dastlabki tijorat 
jarayonida yangi yoki modernizatsiyalashgan jarayonni o'zida aks ettirib, texnik va 
axborotlar vositasi, tizimi, uskuna va jihozlar, xizmatlardan foydalanishni talab 
etadi. 

Download 405,3 Kb.