faollashtirish usullari, isbotlash, tasniflash, sistemalashtirish, umumlashtirish va
boshqa usullaridan foydalaniladi.
Tushuntirish va uqtirish metodi atroflicha o‘ylagan fikrlar, savollar
yordamida bilim berilib, o‘quvchini faktlar tizimini, yangi tushunchalar va
qonuniyatlarni o‘zlashtirishga olib keladi.
Talimning muammoli-qidiruv metodlari; tizimni so‘z orqali ifodalash,
ko‘rgazmali va amaliyot metoddari yordamida foydalaniladi. Ta‘limni muammoli
o‘qitish jarayonida o‘qituvchi talabalarning bilish faoliyatini qo‘zgatadigan,
faollashtiradigan, ongni charxlaydigan vazifalar beradi. Talabalar mustaqil holda
yoki o‘qituvchining yordamida uni еchish, hal qitish uchun ijodiy izlanadilar.
Muammoli o‘qitish yoki muammoli masalalarning еchilishini talab qilish
o‘quvchilarning egallagan ilmiy bilimlariga hosil qilingan ko‘nikmalariga
asoslangan holda izlansa yoki olingan bilimlarini xotirlasa, bemalol o‘z еcha
oladigan qilib tuzilish kerak. Aks holda, masala talabaniig ulgurmagan bilimlariga
ham asoslanib tuzilsa, u holda talaba o‘ziga ishonmay qoladi, o‘zidagi bilimga
ishonchi yo‘qoladi, har qanday ilmiy ta‘lim talaba uchun muammolidir. Chunki
talabaga hozirgacha noma‘lum bo‘lgan yangilik bilan tanishtiradi. Muammoli
o‘qitish talabaning fikrlash faoliyatini o‘stiradi. Har narsani bilishga qiziqyash
uyg‘otadi. Fahm-farosatli, mustaqil ijod qilishga intilish kabi shaxsiy fazilatlarini
tarbiyalashga yordam beradi.
Qanday sonning birinchi darajali hosilasi 1 ga teng?
Logorifm manfiy asosda nima uchun ma‘noga ega emas?
Nima uchun trigonometrik funkstiyalarning nomi o‘z juftini o‘zgartiradi?
Yoki pedagogik muammoli masalalar еchimini qaraylik.
Pedagogik masala:
Ota o‘z o‘g‘lining еtuklik attestatini olishi va 16 yoshga to‘lishi munosabati
bilan ziyofat berdi. U o‘ziga va o‘g‘liga ham qadah to‘ldirdi, o‘g‘lini bugungi
baxtli kuni bilan tabriklab o‘g‘liga qadah uzatadi. Siz oila a‘zolarining bu
voqyeaga bo‘lgan munosabatlarini qaysi birini to‘g‘ri deb o‘ylaysiz?
a) dadasi - o‘g‘lim muborak yoshing bilan tabriklaymak, shu munosabat
bilan bir qadah ko‘taraylik!
b) buvisi - jon bolam, sen spirtli ichimliklarga o‘g‘lingni o‘rgata ko‘rma,
hyech qachon ichmasin, martabasi ulug‘ bo‘lsin, baxtli bola bo‘lsin.
v) bobosi - mayli, dadangii so‘zi еrda qolmasin, do‘stlari oldida izza qilma,
qadahni urishtirib, bir xo‘plab bera qol.
g) oyisi - o‘g‘lim, dadang senga qadah uzatib, bu spirtli ichimliklarning
qanchalik zararli ekakligini bilish yoki bilmasligingni sinab ko‘rmoqchi bo‘ldi.
Bu tarzdagi test savollari muammoli tarbiyaviy masala, o‘quvchining aqliy
va axloqiy bilimini kengaytiradi. Ongini, tafakkurini charxlaydi. Insonlarga
bo‘lgan muomala madaniyatini takomillashtiradi. Shunga o‘xshash masalalarni
muttasil еchib borgan, aqliy va axloqiy bilimlar ko‘nikmasiga ega bo‘lgan talaba
komillikka erishib boradi.
