13-mavzu. Detallar yuzalarining shakl va joylashishdan og‘ishlarini me’zonlash. Reja asosiy atamalar. Silindrik yuzalar shaklining og‘ishlarini me’yorlash va o‘lchash. Tekislikda to‘g‘ri chiziqlikdan og‘ishlarini me’yorlash va o‘lchash

126-rasm. To‘g‘ri chiziqmaslik. 
1.3. Silindrik yuzalar shaklining og‘ishlarini me’yorlash va o‘lchash 
Silindrik yuzalar (sirtlar) shakli og‘ishlarining umumiylashtirilgan ko‘rsatkichi 
– silindrikdan og‘ishidir. 
Silindrikdan og‘ish – me’yorlanadigan qismning chegaralarida real yuzaning 
nuqtalaridan yondosh silindrgacha bo‘lgan eng katta (∆) masofa (127-rasm). 
Silindrmaslik deyilganda, detal sirtining ideal silindr sirtidan og‘ish 
tushuniladi. 
127-rasm. Silindrlikdan og‘ish.
Silindrni ko‘ndalang kesimdagi og‘ish doiraviymaslik (128 - rasm) bilan 
xarakterlanadi. Doiraviymaslik deyilganda ham nazorat qilinayotgan detal real 
nuqtalarining uni qamrab oladigan ideal doiradan eng katta og‘ishi tushuniladi. 
Doiraviymaslikka shaklning doiradan har qanday og‘ishi kiradi. 

Biroq o‘lchash va detalni ishlash texnologiyasi bilan bog‘lanish oson bo‘lishi 
uchun ovallik va ko‘p qirralilik deb ataladigan og‘ishlarga ajratiladi (128-rasm). 
128-rasm. Yuzalarning doiraviylikdan chetga chiqishi
a) ovallik; b) qirralik. 
 
Ovallikni barcha o‘lchash asboblari yordamida aniqlash mumkin. 
Ovallik quyidagi ifoda orqali topiladi. 
2
min
max
D
D
ов



(5.1) 
Qirralilik- yumaloqlikdan og‘ish bo‘lib, bunda real profil ko‘p qirrali bo‘ladi. 
Qirralik ikkiga bo‘linadi, toq va juft qirralilik bo‘ladi. Juft qirralilik ovallik qanday 
o‘lchov asboblari bilan o‘lchansa, shunday o‘lchanadi. Toq qirralilikni ikki nuqtali 
o‘lchash usuli bilan o‘lchab bo‘lmaydi. Shuning uchun bunday qirralilik nuqtali 
sxema bo‘yicha o‘lchanadi (129-rasm). 
129-rasm. Toq sonli qirralilikni o‘lchash. 
Bunda detal prizmaga o‘rnatiladi va aylantiriladi bir aylanish ichida mildagi 
eng katta va eng kichik ko‘rsatishlarning ayirmasi qirralilikni beradi. Silindrik 

detallarning bo‘ylama kesimida profildagi og‘ishlarning elementar ko‘rinishlari 

Download 0,55 Mb.