Venn diagrammasi quyidagi holatlarda ham qo'llanilishi mumkin:
Qiyosiy va kontrastli maqola uchun ma'lumotni ko'rsating. Misol uchun, talaba baliq
va balina o'rtasidagi farqlarni solishtirishlari mumkin. Ular bir-biriga o'xshash, chunki
ular ikkalasi ham suvda yashaydilar, bu esa bir-birining ustiga yopishib ketgan. Faqat
baliq baliqlarni faqat doiraga aylantiradi. Faqat kitlar havo nafas oldi va faqatgina balina
turiga kirardi.
Hikoyani yozganda fikrlarni miyangizga aylantiring. Misol uchun, har bir doirada
hikoyadagi bir belgi bo'lishi mumkin va talaba har bir belgi bilan bog'liq bo'lgan shaxs
belgilarini yoki hodisalarini alohida yozishi mumkin, so'ngra belgilarning hikoyada
o'zaro aloqasi bo'lgan joyni aniqlash uchun bir-birining ustiga yopishtirilganidan
foydalaning.
Qaror qabul qilishga yordam bering. Venn diagrammasi, qaror qabul qilganda,
ijobiy va kamchiliklar ro'yxati kabi ishlatilishi mumkin. Ehtimol, sizning farzandingiz uy
hayvonini olishni xohlaydi va siz ruxsat berasiz, lekin ular it yoki mushuk xohlayaptimi
yo'qmi, hal qila olmaydi. Venn diagrammalaridan foydalanib, ularni hal qilishga yordam
berishingiz mumkin (va ayni paytda o'qituvchi vaqtni olishingiz mumkin).
Ilmiy tadqiqot (izlanish) uchta tarkibiy qism: insonning maqsadli faoliyati, ilmiy mehnat
predmeti va ilmiy mehnat vositalaridan iboratdir.
Ilmiy tadqiqot turlari muayyan bir ketma-ketlikda bosqichma-bosqich amalga oshiriladi.
1-bosqich. Tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash va ifoda etish:
bo‘lajak tadqiqotlarga taalluqli muammolar bilan mamlakat va xorijiy adabiy
manbalar bo‘yicha tanishish, uning dolzarbligini asoslash;
muammolar bo‘yicha tadqiqotlarning muhim yo‘nalishlarini belgilash va tasniflash;
mavzuni ifodalash va tadqiqot annotatsiyasini tuzish;
texnikaviy topshiriqni ishlab chiqish va ilmiy tadqiqot ishlari (ITI) umumiy kalendar
rejasini tuzish;
kutilayotgan iqtisodiy yoki boshqa foydali samarani oldindan belgilash.
2-bosqich. Tadqiqotning maqsadi va vazifasini ifodalash:
mamlakat va xorijiy nashrlar bibliografik ro‘yxatini tanlash va tuzish (monografiya,
darsliklar, maqolalar, patentlar, kashfiyotlar va b.), shuningdek, tanlangan mavzu
bo‘yicha ilmiy-texnikaviy hisobot tuzish;
mavzu bo‘yicha manbalar va referatlar annotatsiyasini tuzish;
mavzu bo‘yicha masalalarning ahvolini tahlil qilish;
tadqiqot maqsad va vazifalarining bayonini tuzish.
3-bosqich. Nazariy tadqiqotlar:
obyekt va tadqiqot predmetini tanlash, fizik mohiyatini o‘rganish va tadqiqot
topshirig‘i asosida ishchi farazni shakllantirish;
ishchi farazga muvofiq modelni aniqlash va uni tadqiq etish;
tadqiq etilayotgan muammo nazariyasini ishlab chiqish, tadqiqot natijalarini tahlil
qilish.
4-bosqich. Ilmiy tadqiqotlarni tahlil qilish va rasmiylashtirish:
nazariy va eksperimental tadqiqotlar natijalarini taqqoslash, ularning farqlarini
tahlil qilish;
tadqiqot obyekti nazariy modelini aniqlashtirish va xulosalar;
ishchi farazni nazariyaga yoki uning raddiga aylantirish;
ilmiy va ishlab chiqarish xulosalarini shakllantirish, tadqiqot natijalarini baholash;
ilmiy-texnikaviy hisobot tuzish va uni retsenziya qildirish.
Venn diagrammasi asosida ilmiy tadqiqot o’tashda amaliy ko’nikmalar:
Ilmiy tadqiqot olib boorishning 1-boshqichida – muammolar bo‘yicha tadqiqotlarning
muhim yo‘nalishlarini belgilash va tasniflashdegan topshirig’i bor unda muhim
muammolarni saralash uchun Vinn diagrammasidan foydalanamiz:
Faraz qilaylik, bir shaharda 800 kishi tasodifiy tanlab olish usullari bilan tanlangan 280
nafari ishga faqat mashinada, 220 nafari ishga faqat velosipedda, 140 nafari esa ikki
yoʻldan foydalanadi – baʼzan mashinada, baʼzan esa velosipedda boradi.
Mana bir nechta muhim savollarga javob topamiz:
Qancha odam ishga faqat mashinada boradi?
Qancha odam ishga faqat velosipedda boradi?
Qancha odam na mashinada, na velosipedda boradi?
Har ikkala transport turidan ham qancha odam foydalanadi?
Qancha odam faqat bitta mashina yoki velosipeddan foydalanadi?
Quyidagi Venn diagrammasi yuqoridagi ma'lumotlarni aks ettiradi:
Endi biz savollarimizga javob beramiz:
Ishga faqat mashinada boradiganlar soni = 280
Ishga faqat velosipedda boradiganlar soni = 220
Na mashinada, na velosipedda yuradiganlar soni = 160
Har ikkala transport turidan kamida bittasini ishlatadigan odamlar soni = n (faqat
avtomobil) + n (faqat velosiped) + n (ham avtomobil, ham velosiped) = 280 + 220
+ 140 = 640
Avtomobil yoki velosipeddan faqat bittasini ishlatadigan odamlar soni = 280 + 220
= 500
Eslatma: Na mashinada, na velosipedda yuradigan odamlar soni (160) doiralardan
tashqarida tasvirlangan. O'rganilgan to'plamlarning hech biriga tegishli bo'lmagan
elementlarning soni diagramma doiralaridan tashqarida ko'rsatilishi odatiy holdir.
Va xuddi shunday ilmiy tadqiqot o’tkazishning 3-boshqichidan – ishchi farazga muvofiq
modelni aniqlash va uni tadqiq etish; – tadqiq etilayotgan muammo nazariyasini ishlab
chiqish, tadqiqot natijalarini tahlil qilish. Bu ikki topshiriqda ham qandaydi sifatlarni
solishtish bilan bo’lgan muammoni Vinn diagrammasi orqali yechish mumkin.
Mana bu misolga qaraylik:
Marketing
tadqiqoti maqsadida shaharda
1000
nafar
ayol
o'rtasida
so'rov
o'tkaziladi. Natijalar shuni ko'rsatadiki, 52% komediyalarni tomosha qilishni, 45%
fantastik filmlarni tomosha qilishni va 60% romantik filmlarni tomosha qilishni yaxshi
ko'radi. Bundan tashqari, 25% komediya va fantastik filmlarni ham, 28% ham romantik,
ham fantastik filmlarni tomosha qilishni, 30% esa komediya va romantik filmlarni
ko‘rishni yoqtirgan. 6% ushbu film janrlarining hech birini ko'rmaslikni yoqtirgan.
Mana bizning savollarimizga javob topishimiz kerak:
Qanchadan-qancha ayollar uchta film janrini tomosha qilishni yoqtirishadi?
Uch janrdan faqat bittasini tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar sonini toping.
Berilgan janrlardan kamida ikkitasini tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar sonini
toping.
Keling, Venn diagrammasi formulasi elementlaridan foydalangan holda yuqoridagi
ma'lumotlarni yanada hazm bo'ladigan tarzda ifodalaylik:
n(C) = komediya tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar foizi = 52%
n(F ) = fantaziya tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar foizi = 45%
n(R) = romantik filmlarni tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar foizi = 60%
n(C∩F) = 25%; n(F∩R) = 28%; n(C∩R) = 30%
6% berilgan janrlarning hech birini tomosha qilishni yoqtirmaganligi sababli, n
(C
∪
F
∪
R) = 94%.
Endi biz Venn diagrammasi formulasini 3 ta doira uchun qo'llaymiz.
94% = 52% + 45% + 60% - 25% - 28% - 30% + n (C ∩ F ∩ R)
Ushbu oddiy matematik tenglamani yechish, bizni quyidagilarga olib keladi:
n (C ∩ F ∩ R) = 20%
Yuqoridagi vaziyat (muammo) bilan bog'liq Venn diagrammamizni yaratish uchun ajoyib
vaqt:
Qarang, Venn diagrammasi bizning vaziyatimizni yanada aniqroq qiladi!
Venn diagrammasi misolidan biz savollarimizga osonlik bilan javob berishimiz mumkin.
Barcha uch janrni tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar soni = 1000 dan 20% =
200.
Uch janrdan faqat bittasini tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar soni = (17% +
12% + 22%) 1000 = 510
Berilgan janrlardan kamida ikkitasini tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar soni
= ( faqat ikkita janrni tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar soni) +( uchta janrni
ham tomosha qilishni yoqtiradigan ayollar soni) = (10 + 5 + 8 + 20 )% ya'ni 43%
1000 = 430.
Xuddi shunday qilib Vinn diagrammsidan foydalanamiz. Ilmiy tadqiqot ishlarni olib
borayotganimizda taliliy, saralash va shu kabi filtirlash ishlari olib borilayotganda kerak
bo’ladi.
|
