|
2 Kvalitetlar. Joizlik birligi. Intervallar. Joizlikni tuzilish qonuniyati. Xulosa Foydalanilgan Adabiyotlar Kirish
|
| bet | 1/2 | | Sana | 09.02.2023 | | Hajmi | 478.07 Kb. | | #41704 |
Bog'liq 2 Kvalitetlar. Joizlik birligi. Intervallar. Joizlikni tuzilish Toraxojayev S.A. M93-2-22 Mustaqil ish 18, Paxta - Vikipediya
Joizlik va ōtqazishlarning yagona tizimi (JŌYaT) Asosiy
Reja:
Kirish
Asosiy qism
1 Joizlik va ōtqazishlarning yagona tizimi (JŌYaT) haqida tushuncha.
2 Kvalitetlar. Joizlik birligi. Intervallar.
3. Joizlikni tuzilish qonuniyati.
Xulosa
Foydalanilgan Adabiyotlar
Kirish
Joizliklar tizimini tuzish uchun texnologik, konstruktiv va metrologik faktorlar ta’sirini aks ettiruvchi, joizlikning nominal o'lchamga bog'liqligini ko'rsatuvchi va aniqlik meyori bo'luvchi joizlik birligi i(I) joriy etilgan. Metalldan tayyorlangan silindrik detallarga ishlov berish aniqligining tadqiqotlari asosida Iso va Jo'yat tizimlari uchun quyidagi joizlik birliklari joriy qilingan: 500 mm gacha boigan oichamlar uchun
i = 0,45 Vd + 0,001D
96 tenglamani ikkinchi a’zosi o‘Ichash xatoliklarini hisobga oladi; 500 mm dan 10000 mm gacha boigan oichamlar uchun
i= 0,004 D + 2,1
bu yerda D - har bir intervalning chekka oichamlarining o‘rta geometrik qiymati; 1 - joizlik birligi, mkm hisobida. Har qanday kvalitet uchun joizlik
T - a i
bu yerda "a" - kvalitetga bogiiq va nominal oichamga bogiik boimagan joizlik birliklarining soni.
Har bir buyumning turli vazifani bajaruvchi detallari har xil aniqlikda tayyorlanadi. Zarur boigan aniqlik darajalarini meyorlash uchun detal va buyumlarni tayyorlash kvalitetlari joriy qilingan.
Kvalitet ( fransuzcha qualite - sifat, ya’ni, aniqlik darajasi) tizimdagi joizliklar qiymatlarining daraja pog'onasi. Har bir kvalitet tarkibida qator joizliklar bor. Bular joizliklar va o'tqazishlar tizimida barcha nominal oichamlar uchun taxminan bir xil aniqlikni ta’minlaydi deb qaraladi. Bir kvalitet ichidagi aniqlik faqat nominal oichamga bogiiq. JO'YAT da 19 ta kvalitet joriy qilingan: 01; 0; 1; 2;... 17 (eng aniq 01 va 0 kvalitetlari 1 kvaliteti joriy qilingandan keyin kiritilgan). Kvalitet joizlik, ya’ni mashina detallarini tayyorlash va nazorat qilish usullari va vositalarini joriy qiladi. 2.1 va 2.3 formulalar 5-17 kvalitetlaming joizliklarini hisoblash uchun xizmat qiladi. Bu kvalitetlar uchun joizlik birliklarining soni tegishli ravishda7; 10; 16; 25; 40; 64; 100, 160; 250; 400; 640; 1000 va 1600 ga teng. 6 nchi kvalitetdan boshlab, ular qo'pollashib borgan sari "a" ning qiymatlari maxraji ф = 1,6 teng geometrik progressiyasini tashkil qiladi. Demak, bir kvalitetdan ikkinchi, qo'polroq, kvalitetga o'tganda joizliklar 60% ga oshib boradi. Har bir 5 kvalitetdan keyin joizlik 10 baravar oshadl. 5 nchi kvalitetdan aniqroq kvalitetlar uchun joizliklar ГГ (ISO Tolerance - ISO joizlikligi) quyidagi formulalar orqali topiladi:
ГГ01 = 0,3 + 0,008 D; ITO = 0,5 + 0,012 D; ITO = 0,5 + 0,012 D; ГГ1 - 0,8 + 0,020D
bu yerda IT mkm, D mm hisobida.
1 mm dan kichik bo'lgan o‘lchamlar uchun 14 17 kvalitetlbo‘yicha joizliklar belgilanmaydi.
Har bir kvalitet uchun 2.3 formula bo'yicha joizliklar qatorlari tuzilgan. В ulaming har birida har xil o‘lchamlar “a” qiymatiga bog'liq bo‘lgan bir xil nisbiy aniqlikka ega.
Joizliklar qatorlarini tuzish uchun o‘lchamlamipg har bir ko‘lami bir nechta intervallarga bo’lingan. 1 mm dan 500 mm gacha bo‘lgan ko‘lam 13 ta intervalga boMingan: 3 mm gacha, 3 dan 6 mm gacha 6 dan 10 mm gacha.. 400 dan 500 mm gacha. Katta oraliq yoki tarangliklar hosil qiluvchi maydonlar uchun ko‘shimcha intervallar kiritilgan, bo‘lib, u oraliq va tarangliklar tebranishlarini kamaytiradi va o‘tqazishlami aniqroq qila di. Bitta intervalga birlashtirilgan barcha o‘lchamlar uchun joizliklar qiymati bir xil qilib qabul qilingan, chunki, har bir nominal o‘lcham uchun joizlik joriy qilish maqsadga nomuvofiq bo‘lib joizliklar jadvallari juda katta bo‘lib ketadi, qo'shni o‘lchamlar joizliklari esa birbiridan juda kam farqlanadi. (2.1) va (2.2) formulalarga har bir intervalni chekka qiymatlarining o‘rta geometrik qiymatlari qo‘yiladi.
3 mm gacha bo'lgan interval uchun D = >/з qabul qilinadi. 0 ‘lchamlar intervallar bo‘yicha shunday taqsimlanganki, intervalning chekkalari va o‘rta qiymati bo‘yicha hisoblangan joizliklar bir- biridan 5-8% dan ortiq farqlanmaydi.
Standartlar orqali joriy qilingan joizliklar va og'ishlar butun dunyoda qabul qilingan +20°C haroratda aniqlangan detallar o‘lchamlariga taalluqli. Bunday harorat mashinasozlik va asbobsozlik ishchi xonalari haroratiga yaqin deb qabul qilingan. Barcha chiziqli va burchakli o‘lchovlar, o‘lchash asboblarini darajalash, attestatsiyalash hamda aniq o‘lchashlar normal haroratda bajarilishi, undan chetga chiqish yo‘l qo‘yilgan qiymatlardan oshmasligi kerak.
Detal va o‘lchash vositasining harorati nazorat paytida bir xil bo‘lishi kerak (bu harorat 20°S bo‘lmasligi ham mumkin), bunga 98 detal va о‘Ichash vositasini bir xil sharoitda ma’lum vaqt saqlab, (masalan, cho‘yan taxtanining ustida) erishish mumkin. O’lchash xatoligi mahalliy isish natijasida ham paydo boiishi mumkin. Masalan, nazoratchi qoiinmg issiqhgi ta’siri tufayli 15 dakiqa ichida diametri 175 mm ga teng boigan vallami nazorat qiluvchi skobaning oichami 8 mkm ga, 280 mm li valm tekshiruvchi skobaning oichami esa 11 mkm ga o‘zgaradi. Shuning uchun, o‘lchash vositalarini issiqlikdan saqlaydigan qoplamalar qoilash yoki nazoratchilar termoizolyatsiyalik qoiqoplardan foydalanishlari kerak.
—01-dan 4-gacha bōlgan kvalitetlar kalibrlar, ōlchash vositalarning detallari va boshqa ōta aniq ōlchamlar uchun qōllaniladi; — 5-dan 12-gacha bōlgan kvalitetlar asosan birikmalar o’lchamlari uchun qōllaniladi; — 13-dan 18-gacha bōlgan kvalitetlar asosan birikmaydigan (erkin) o’lchamlar - bular buyumning vazifasiga uncha ta’sir qilmaydigan detallar uchun qōllaniladi.
Joizlik – bu nima?
Joizlik yaroqli detallar o’lchamlarini sochilish maydonini belgilaydi, yani
o’lcham aniqligini belgilaydi.
O’lcham aniqligini belgilash uchun JO’YaTda kvalitet tushunchasi kiritilgan.
JŌYaTda har bir o’lcham uchun 20 kvalitet o’rnatilgan, ular qarab sonlar bilan belgilanadi (01; 0; 1; 2; ...; 18). Kvalitet rusumi oshishi bilan aniqlik pasayadi (joizlik kattalashadi).
Masalan: IT8 — 8 kvalitet bōyicha joizlik
Joizlik va ōtqazishlar yagona tizimi (JO’YaT) deb tajriba va nazariy izlanishlar asosida tuzilgan va standartlar shaklida qayd qilingan joizlik va ōtqazishlar majmuasiga aytiladi.
Bu tizim quyidagilar bilan ajralib turadi:
- kvalitetlar (aniqlik darajasi);
- joizlik birligi;
- intervallar;
- tizim asosida tuzilganligi (teshik va val tizimi);
- asosiy detal joizlik maydoni nol chiziqda joylashganligi;
- asosiy og’ishlar;
- har bir aniqlik darajasidagi o’tqazishlar soni va xarakteri.
Joizlik birligi. Intervallar (oraliqlar) IT = 0,018mm=18mkm D=10mm D=100mm
Demak joizlik qiymati ishlov beriladigan diametrga boqliq.
Joizlikni detal diametrga bog’liqligi joizlik birligi bilan ifodalanadi.
Kvalitet – qo‘yimlar to‘plami bo‘lib, barcha nominal o‘lchamlar uchun bir xil aniqlik darajasiga mos keladi. GOST 25346 – 82 (ST SEV 145 – 75) larda 19 kvalitet – 0,1; 0; 1; 2; 3; …; 17 kvalitetlar belgilangan. Nomerning ortib borishi bilan qo‘yim ham kattalashib boradi. Qo‘yim va o‘tqazishlarning yagona sistemasida qo‘yim har bir kvalitetda lotin alfavitining ikkita harfi bilan belgilanadi (1T) va unga kvalitet qo‘yib yoziladi. Masalan 1T5 – 5-kvalitet qo‘yimi, 1T10 – 10-kvalitet qo‘yimi va xakozo. O‘lchamning chekli chetga chiqishi ikki qiymat bilan chegaralanadi: yuqorigi chekli chetga chiqish va pastki chekli chetga chiqish.
Xulosa
Eng kata chekli o‘lcham bilan nominal o‘lcham orasidagi algebraik ayirma – yuqorigi chekli chetga chiqish, kichik chekli chetga chiqish bilan nominal o‘lcham orasidagi algebraik ayirma – pastki chekli chetga chiqish deb ataladi Eng kata chekli o‘lcham bilan eng kichik chekli o‘lchamning algebraik ayirmasi yoki yuqorigi va pastki chekli chetga chiqishlarning absolyut ayirmasi qo‘yim maydoni deb ataladi. Ishlab chiqariladigan detallarning haqiqiy o‘lchamlari nominal o‘lchamning yuqorigi yoki pastki chekli chetga chiqishiga teng bo‘lishi shart emas, balki haqiqiy o‘lcham yuqorigi va pastki chekli chetga chiqish kiymatlari orasida bo‘lishi mumkin. Masalan val diametrining chekli chetga chiqishi 800,1 mm bo‘lsa, uning haqiqiy o‘lchami 79,9 mm yoki 80,1 mm bo‘lishi mumkin va bu detal yaroqli hisoblanadi (173-rasm). Biriktiriladigan detallarning tashqi (qamraluvchi) va ichki (qamrovchi) sirtlari bo‘ladi. Detal birikmasida hosil bo‘ladigan oraliq (zazor) yoki taranglik qiymati bilan o‘lchanadigan birikish xarakteri o‘tqazish (posadka) deb ataladi. GOST 25346 – 82 ga muvofiq o‘tqazishlar uch gruhga bo‘linadi (174-rasm).
a) Taranglik bilan o‘tqazish biriktiriladigan detallarning bir-biriga nisbatan qo‘zg‘almasligini ta’minlaydi va bu o‘tqazish press (Pr) ostida, yengil preslab (Pl) yoki teshikli detalni qizdirish (Gr) bilan bajariladi.
|
| |
