2-Laboratoriya mashg‘uloti
Mavzu: Nivelerlashni tekshirish va sozlash amallarini bajarish.
(2-soat)
Laboratoriya mashg‘ulotiing mazmuni va maqsadi
Nivelir asboblari va nivelir reykalari bilan tanishish hamda ularning
qismlarini o‘rganish. Ularni ishchi holatiga keltirish va tekshirish.
Nivelir hamda
uning qo‘shimcha detallari orqali sanoqlar olish shuningdek,
nuqtalar orasidagi
masofani o‘lchash.
Mashg‘ulotda foydalaniladigan asboblar va jihozlar
Nivelir shtativi bilan, geodezik reyka, jurnali. Elektron nivelir shtativi bilan,
ta’minotli dastur o‘rnatilgan kompyuter yoki noutbuk, nivelirlash jurnali.
Mavzu bo‘yicha umumiy nazariy ma’lumotlar
Nivelir,
asosan taglik, adilak va ko‘rish trubasidan iboratdir. Nivelir doiraviy
adilak yordamida ish holatiga keltiriladi.
Quyida ayrim nivelirlarning tasniflarini keltiramiz. Nivelir N-3. Ko‘rish
trubasi 30 marta katta qilib ko‘rsatadi. N-nivelir degani. 3- o‘lchash
aniqligini
bildiradi, ya’ni 1km da 3 mm xatolik bo‘lishi mumkin. Ko‘rish maydoni 1 gradus
20 minut, IV-klass bo‘lib, texnikaviy nivelirlashda ishlatiladi.
Ishlash uchun uni shtativga stanovoy (taglik) vint bilan berkitiladi. Asbob
plastinkaga qadalgan ko‘tarma
vintlar orqali, doiraviy adilak yordamida ish
holatiga keltiriladi. Sanoq olishdan oldin trubadagi silindrik adilakning satxini «nol
punktga» keltirib olinadi. Tasvir aniq ko‘rinishi
uchun kremaler vintidan
foydalaniladi. Reykadan sanoq olish masofasi 2 m dan yaqin emas.
Nivelir reykalari va ularning turlari.
Texnikaviy nivelirlashda butun va yigma reykalar ishlatiladi, ularning buyi 3
- 4 m bo‘lib, eni 8 - 10 sm, kalinligi esa 2 - 3 sm bo‘lib quruq, qarag‘ay daraxtidan
yasaladi. Reykaning sanoqlari bir tomondan yoki ikki tomondan yozilishi mumkin.
Ikki tomonli reykada yozuvlar qora va qizil rangda yoziladi va reykaning qora va
qizil tomoni deb ataladi.
1.1-rasm. N – 3 nivelirini tuzilishi
1.2-rasm. N-3 nivelirini okulyari 1-o‘rdak pallasi; 2- iplar to‘rining
gorizontal chizig‘i; 3- ipli dalnomerlar
Qora tomonda sanoqlar «0» dan boshlanib 3000 da tugaydi. Bo‘laklarni xar
biri Ye shaklidagi belgidan boshlanib, kiymati 10 mm da beriladi.
Qizil tomon
yozuvlari esa 46 87 mm yoki 44 68 mm (yigma reykada) beriladi. Nivelirlashda
reyka qoziq ustiga vertikal qo‘yiladi. Qora va qizil tomonli reykalar bilan
ishlaganda keyingi va oldingi reykalarda olingan sanoqlar ayirmasi qizil tomondan
olingan ayirmaga teng bo‘lishi kerak.
