|
-rasm. Global tizimda transport ishlab chiqarishining
iyerarxik tuzilishi
|
| bet | 2/7 | | Sana | 11.12.2023 | | Hajmi | 79,69 Kb. | | #116071 |
Bog'liq 2-mavzu. 4 soat.docx1-rasm. Global tizimda transport ishlab chiqarishining
iyerarxik tuzilishi
2.2. Transport-logistika jarayonlarini tashkil etish va boshqarishning asosiy vazifalari
Logistikani iqtisodiy fan sifatida shakllantirish XX asrning
50-yillarida boshlangan. Logistika nazariyasi va amaliyoti oxirgi 30 yil ichida dunyoda jadal rivojlanmoqda. Ko‘pchilik sanoat va tijorat kompaniyalari rahbariyati xaridlarning tovarlarni taqsimlashgacha bo‘lgan barcha logistik jarayonlarga katta eʼtibor qaratadi.
Bugungi kunda sanoatlashgan mamlakatlarda raqobat muhitida logistika korxonalarning raqobatbardoshligini taʼminlashda asosiy omil bo‘lib, tovar ayirboshlash xarajatlarini qisqartirish bilan emas, balki tovarlar va xizmatlar isteʼmolchilari uchun transport-logistika xizmatlarini yaratish va takomillashtirish hisoblanadi.
Logistika sohasining yuksak darajada rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotining ko‘plab ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlari, jumladan inflyasiya darajasi, hosildorlik ko‘rsatkichlari va boshqalarga ijobiy taʼsir ko‘rsatadi. Korxonalarda logistika vositalarini qo‘llash orqali samaradorlikni oshirish asosan jahon bozorlarida raqobatlashish qobiliyatiga ijobiy taʼsir ko‘rsatadi.
Har qanday mamlakatda logistika tizimi rivojlanishining yuqori darajasi quyidagi ijobiy taʼsirga ega.
1. Tovar va xizmatlarning narxini pasaytirish. AQSH kabi yuqori darajada logistikaga ega bo‘lgan mamlakatlarda tovarlar va xizmatlar narxining logistika xarajatlari YAIMning 10 foiziga teng, logistika darajasi past bo‘lgan mamlakatlarda bu raqam 20 foizga yoki undan ko‘pni tashkil qilishi mumkin.
2. Yangi ish o‘rinlarini yaratish. Katta transport va ombor komplekslari va logistika markazlari bir necha ming kishini ish bilan taʼminlanishi mumkin. Evropa davlatlarida logistika infratuzilmasi obʼektlarini tashkil etishda ijobiy tajribalarning ko‘plab misollari kuzatilmoqda. Masalan, Germaniyada 31 logistika markazidan iborat tarmoq 45 ming kishini ish bilan taʼminlaydi. Italiyaning Padua va Verona shaharlarida joylashgan logistika markazlarida 2,2 va 1,8 ming kishi ish bilan taʼminlangan. Ispaniyada 7 ming kishini taʼminlaydigan Plazma logistika parkini faoliyat olib boradi. Finlyandiyada Vantaa shahrida joylashgan "Aviapolis" logistika markazi xodimlarining soni 35 mingdan oshadi. Daniya transport va logistika klasterida 3 ming kishi ishlaydi.
3. Ulgurji va chakana savdo aylanmasi va mijozlarga xizmat ko‘rsatishni oshirish. Xalqaro transport kompaniyalari rivojlangan logistika infratuzilmasi bo‘lgan hududlarda o‘z o‘rnini egallashga intilmoqdalar, shuning uchun davlat xizmatlarining sifati yaxshilanmoqda, bu esa tovar aylanmasining oshishiga olib keladi.
4. Rivojlangan transport va omborlar infratuzilmasi bo‘lgan hududlarning investision jozibadorligi oshadi. Xususiy investitsiyalar oqimi iqtisodiy o‘sish va aholining turmush darajasi yaxshilanishiga olib keladi.
5. Atrof-muhit holatini yaxshilash transport infratuzilmasini optimallashtirish, eskirgan transport vositalaridan voz kechish, yirik shaharlar atrofida aylanma yo‘llarni qurish, yuk va yo‘lovchi tashishlarni alohida ajratishni o‘z ichiga oladi.
6. Tranzit salohiyatini to‘liq amalga oshirishdan davlat daromadlarining ko‘payishi.
XX asrning oxirgi o‘n yilligida, rivojlangan mamlakatlarda, asosan G‘arbiy Yevropa, Shimoliy Amerika, Yaponiya, Avstraliya va boshqa mamlakatlardan keyin paydo bo‘lganligi bilan izohlanadi. Logistika 1950-yillarda rivojlanishiga erishdi va 1970-yillarda iqtisodiy fanlar sifatida paydo bo‘ldi.
Transport logistikasining faol rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan ko‘plab muammolar aniqlanib, ulardan baʼzilari quyidagilardan iborat:
1. Mamlakat transport tizimining rivojlangan mamlakatlarga nisbatan texnologik kechikishi. Bu muammo transportning barcha turlariga taaluqlidir, jumladan yuqori tezlikda temir yo‘l aloqalarining yo‘qligi; import qilinadigan tovarlar tranzitiga yo‘naltirilgan port obʼektlarining etishmasligi; mahalliy havo transporti ulushining pastligi kamayish va boshqalar. Transport tizimi zamonaviy texnologiyalarni, jumladan, konteyner transportini, intermodal transportni, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishga tayyor emas.
2. Umuman, transport infratuzilmasi va avtomobil yo‘llari rivojlanishining etarli darajada emasligi. Oxirgi 10 yil ichida umumiy yo‘llarning uzunligi 10 foizga oshgani sayin, avtomobil parki qariyb 2 barobarga o‘sgan. Respublika va xalqaro ahamiyatga ega ko‘plab avtomobil yo‘llari, ayniqsa katta shaharlardagi kiraverishdagi yo‘llarning uchastkalari bo‘yicha, ularning o‘tkazuvchanlik imkoniyatlari chegaralangan. Yo‘l tarmoqlarining etarli emasligi transport vositalarining o‘rtacha tezligini sezilarli darajada pasaytiradi va transport xarajatlarini ko‘payishiga olib keladi.
3. Transport va logistika infratuzilmasini qurish uchun yerlarni hisobga olishda to‘sqinlik qiluvchi logistika va er munosabatlari sohasidagi huquqiy bazani takomillashtirish. Qurulish uchun er ajratish bilan bog‘liq qiyinchiliklar faqat yirik ishlab chiqaruvchilar erga ega bo‘lgan joylarda katta transport va ombor komplekslari qurilishiga olib keladi. Tabiiyki, logistika infratuzilmasi obʼektlarining joylashishini aniqlashda bunday nomuvofiqlik mamlakatning barcha logistika tizimiga salbiy taʼsir ko‘rsatadi.
4. Umumiy geografik va iqlim sharoitlari. Mamlakat hududidagi turli iqlim va geologik sharoitlar, juda kam aholi zichligi logistika darajasini rivojlantirish uchun muayyan muammolarni keltirib chiqaradi.
5. Saqlash obʼektlari va transport-logistika infratuzilmasini rivojlantirish masalalari bo‘yicha yuqori maʼmuriy va byurokratik to‘siqlar.
6. Xususiy investitsiyalarning yetishmasligi. Investorlar iqtisodiy inqirozga, sarmoyalarning yuqori xarajatlariga va uzoq muddat davomida qaytariladigan muddatlarga (10 yilgacha) katta logistika markazlarini moliyalashni istamaydilar.
7. Malakali logistika mutaxassislarining yetimshmasligi.
Ushbu to‘siqlarni bartaraf etish yo‘llaridan biri, jahon tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, korporativ, mintaqaviy, hududlararo, tarmoq va xalqaro miqyosda mahsulotni taqsimlash bo‘yicha turli ishtirokchilarni tashkiliy, iqtisodiy, moliyaviy, axborot, tartibga solish va ilmiy-texnikaviy tizimning yagona tizimini shakllantirish asosida mustahkamlashdan iborat.
Bu transport xarajatlarini 7-20% ga, moddiy resurslarni va tayyor mahsulotlarni yuklash va tushirish va saqlash xarajatlarini 15-30% ga pasayishiga olib keladi. Shu bilan birga, umumiy logistika xarajatlari 12-35% ga kamayadi. Moddiy resurslar aylanmasi 20-40% ga, resurslar va tayyor mahsulot zahiralari 50-100% gacha qisqardi. Bunday safarbrlik turli darajadagi samarali transport va logistika tizimlarini shakllantirish bilan bog‘liq.
Transport va logistika tizimi transport, omborlarni boshqarish va inventarizasiyani, yuklarni tashish va qadoqlashni, shuningdek maʼlumot almashishni o‘z ichiga oladi.
1-jadval
|
| |
