• Ammo, juda yupqa linzadan o’tishdagi burilish juda murakkab bo’ladi.
  • Yupqa linzalarning qalinligi diametriga nisbatan juda ingichka bo’lganligi uchun ham ularni yupqa deb atash mumkin.
  • 128 – rasm. Buyum linzadan cheksizlikda bo‘lganda nurlarning tarqalishi.
  • 129 – rasm. Linzadan tasvir cheksizlikda bo‘lganda nurlarning tarqalishi.
  • Ular linzadan shunday sinib o’tadiki, ularlinzaning orqa tomonidagi fokal nuqtada kesishadi.
  •  – rasm. Yorug‘lik nurining linza orqali o‘tishi




    Download 1,66 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet5/14
    Sana16.07.2024
    Hajmi1,66 Mb.
    #267735
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
    Bog'liq
    Fizika 2, 2-MA’RUZA

    127 – rasm. Yorug‘lik nurining linza orqali o‘tishi.
    bu yerda
    1
    n
    n
    N
    =
    – nisbiy sindirish ko‘rsatkichidir. Nur
    AOV
    traektoriyani bosib o‘tish uchun
    t
    2
    vaqt sarflaydi
    c
    h
    d
    b
    h
    l
    a
    t
    2
    2
    2
    2
    2
    )
    (
    )
    (
    +
    +
    +
    +
    +
    =
    t
    1
    =
    t
    2
    ga teng bo‘lgani uchun, quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz:
    2
    2
    2
    2
    )
    (
    )
    (
    )
    (
    h
    d
    b
    h
    l
    a
    b
    d
    l
    N
    a
    +
    +
    +
    +
    +
    =
    +
    +
    +
    ,
    (1)
    agarda, yupqa linza uchun
    )
    (
    l
    a
    h
    +
    <<
    ,
    )
    (
    d
    b
    h
    +
    <<
    ekanligini hisobga olsak, quyidagi
    ifodalarni keltirib chiqarish mumkin:
    )
    (
    2
    )
    (
    2
    2
    2
    l
    a
    h
    l
    a
    h
    l
    a
    +
    +
    +
    =
    +
    +
    )
    (
    2
    )
    (
    )
    (
    2
    2
    2
    d
    b
    h
    d
    b
    h
    d
    b
    +
    +
    +
    =
    +
    +
    Bu tengliklarni (2.1) ifodaga qo‘ysak
    linzalarning umumiy ifodasiga
    ega bo‘lamiz:
    +
    +
    +
    =
    +
    -
    d
    b
    l
    a
    h
    d
    l
    N
    1
    1
    2
    )
    )(
    1
    (
    2
    ,
    (2)


    Ammo, juda yupqa linzadan o’tishdagi burilish juda murakkab bo’ladi.
    Yupqa linzalar uchun
    a
    l
    <<
    ,
    b
    d
    <<
    bo‘lgan holda quyidagi linza ifodasini keltirib
    chiqarish mumkin:
    +
    =
    +
    -
    N
    b
    a
    h
    d
    l
    1
    1
    2
    )
    )(
    1
    (
    2
    bu yerda
    2
    2
    2
    R
    h
    l
    =
    va
    1
    2
    2
    R
    h
    d
    =
    ga tengdir.
    U holda
    b
    a
    R
    R
    1
    1
    1
    1
    )
    1
    (
    2
    1
    +
    =
    +
    -
    N
    ,
    (3)
    yupqa linzaning ifodasiga
    ega bo‘lamiz.
    Yupqa linzalarning qalinligi diametriga nisbatan juda ingichka bo’lganligi uchun ham
    ularni yupqa deb atash mumkin.
    Linzaning qavariq sirti egriligi radiusi musbat, botiq sirt egriligi radiusi manfiy
    hisoblanadi. Agarda, buyumdan linzaning optik markazigacha masofa cheksiz bo‘lsa, linzaga
    tushayotgan nurlarni parallel deb hisoblash mumkin (
    128 - rasm
    ), u holda
    b
    R
    R
    1
    1
    1
    )
    1
    (
    1
    1
    =
    +
    -
    N


    va bu holatga mos masofa
    b
    = 0
    F
    =
    flinzaning fokus masofasi
    deb ataladi:
    +
    -
    N
    =
    2
    1
    1
    1
    )
    1
    (
    1
    R
    R
    f
    128 – rasm. Buyum linzadan cheksizlikda bo‘lganda nurlarning tarqalishi.
    Fokus masofa linzaning nisbiy sindirish ko‘rsatkichi va egriliklar radiuslariga bog‘liqdir. Agarda,
    b
    =

    bo‘lsa, ya’nitasvir cheksizlikda bo‘lsa, linzadan chiqayotgan nur bir-biriga parallel bo‘lib
    tarqaladi (
    129 - rasm
    ) va
    a
    =
    f
    ga tenglashadi.
    Ф
    f
    R
    R
    =
    =
    +
    -
    N
    1
    1
    1
    )
    1
    (
    2
    1
    ,
    (4)
    kattalik
    linzaning optik kuchi
    deb ataladi va uning o‘lchov birligi – dioptiriy hisoblanadi.
    129 – rasm. Linzadan tasvir cheksizlikda bo‘lganda nurlarning tarqalishi.
    1 – dioptiriy – fokus masofasi 1
    m
    ga tengbo‘lgan linzaning optik kuchidir: 1 dioptiriy =
    1/m.
    Musbat optik kuchga ega bo‘lgan linzalar
    yig‘uvchi
    , manfiy optik kuchga ega bo‘lganlari
    esa
    sochuvchi linzalar
    deb ataladi.
    Linzaning fokusidan o‘tuvchi, bosh optik o‘qqa perpendikulyar bo‘lgan tekislik

    linzaning fokal tekisligi
    deb ataladi.


    Ular linzadan shunday sinib o’tadiki, ularlinzaning orqa tomonidagi fokal nuqtada
    kesishadi.
    Odatda, yig‘uvchi linzadan farqli, sochuvchi linzalarda mavhum fokuslar mavjud bo‘ladi
    (
    130 - rasm
    ).
    130 – rasm. Sochuvchi linzada yorug‘lik nurining tarqalishi.
    Linzaning optik kuchi ifodasidan foydalanib linzaning ifodasini quyidagicha yozish
    mumkin:
    f
    b
    a
    1
    1
    1
    =
    +
    Sochuvchi linzalar uchun
    f
    va
    b
    masofalar manfiy hisoblanadi.
    Linzalarda buyumning tasviri quyidagi nurlar orqali amalga oshiriladi:

    linzaning optik markazidan o‘tuvchi nur;

    bosh optik o‘qqa parallel yo‘nalgan nur (bu nur linzadan singanda linzaning ikkinchi
    fokusi orqali o‘tadi);

    linzaning birinchi fokusi orqali o‘tadigan nur (bu nur linzada singandan so‘ng,
    linzaning bosh optik o‘qiga parallel bo‘lib chiqadi).

    Download 1,66 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




    Download 1,66 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



     – rasm. Yorug‘lik nurining linza orqali o‘tishi

    Download 1,66 Mb.
    Pdf ko'rish