10 - AMALIY MASHG‘ULOT
ELEKTR TOKINING INSON ORGANIZMIGA FIZIOLOGIK TA’SIRI.
(2 soat)
Mashg‘ulotning maqsadi.
Ishlab chiqarishdagi elektr xavfsizligi bo‘yicha me’yoriy
talablar bilan tanishish. Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligini o‘lchash tajriba
usullarini o‘zlashtirish.
Kerakli jihozlar
: F41021-1M rusumli megaommetr.
Nazariy qism
Elektr toki ta’siri natijasida inson tanasining shikastlanishi elektr jarohat deb ataladi. Elektr
tokining
xatarliligi shuki, inson o‘z sezuvchi organlari bilan, kuchlanishni bor-yo‘qligini
aniqlamaydi.
Inson tanasidan o‘tayotgan tok: termik,
elektrolitik, biologik ta’sirini va mexanik
jarohatlanish olishi mumkin.
Elektr toki ta’siri natijasida tirik to‘qimalarni to‘lqinlantirib
mushaklarni keskin
qisqaririshiga olib keladigan holat elektr zarb deb ataladi. Odamni tok urish holati to‘rt darajada
baholanadi.(10.1-jaadval).
I darajada odam hushidan ketmagan holda yiqilib tushish, mushaklarning qisqaririshiga olib
kelishi;
II darajada odamning nafas olishi va yurak faoliyatiga ta’sir etilmagan holda hushdan ketish;
III darajada nafas va yurak faoliyatiga ta’sir etilgan holda hushdan ketish;
IV darajada elektr shok, qon aylanishi va nafas olish to‘xtab, klinik o‘lim yuz beradi.
10.1- jadval
Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligi
O‘zgaruvchan tok (50 Hz)
Solishtirma
hajm
qarshiligi
quyidagicha: (Om. sm)
Teri
quruq holatda
2·106
gacha
Suyaklar
1·106 dan-2·108 gacha
Tirik hujayralar
(3 - 6) ·106 gacha
Mushaklar
150 - 300 gacha
Qon
100 - 200 gacha
Tok kuchlanishi oshishi bilan tanani qarshiligi kamayib boradi. Natijada terini yorib o‘tadi.
Tok kuchi yoki o‘tish muddati oshishi bilan terining qizib borishi va tutash joylarining terlashiga
olib keladi. Bu terining elektr qarshiligini kamaytiradi.
Ichki a’zolarning qarshiligi asosan tok kuchlanishiga bog‘liq va 300 - 600 Om bo‘ladi.
Inson tanasining umumiy qarshiligi ham tokning kuchlanishiga bog‘liq, lekin chiziqli emas,
kuchlanish ko‘payishi bilan umumiy qarshiligi kamayadi va 300
V kuchlanishida ichki
organlarning qarshiligiga yaqinlashadi:
З
ҳ
=
Rh = 2RH + Rh -
inson tanasining aktiv qarshiligi
, Om; CH ≈ 0,5 -
inson tanasining zichligi,
F; f
-
tok chastotasi
, Hz
Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligi bir tekis va mo‘tadil emas. Shu
qarshiliklar bilan hisob-kitob qilish o‘ziga xos qiyinchiliklarga duch keladi.
Hisob-kitobni
osonlashtirish niyatida amaliyotda yetarli aniqlik darajasida inson tanasining qarshiligini Rh =
1000 Om deb qabul qilingan.
,
)
2
(
1
2
h
h
h
R
fC
R
+
Insonni elektr tokidan shikastlanishining asosiy omillariga: tokning turi,
inson tanasidan
o‘tayotgan tokning davom etish muddati, tok o‘tgan yo‘l,
tok chastotasi, insonni shaxsiy
xususiyatlarga bog‘liq. «Diqqat faktori» ham, katta ahamiyatga ega.
Agar inson elektr tok
«urishiga», «tayyor» bo‘lsa, ta’siri kamayadi.
