119
yaratib, xatboshi va husnixatga amal qilishi, imlo va tinish belgilarini ishlatish
qoidalariga amal qilmogʻi lozim.
Lingvistik kompetensiya - fonetika, grafika,
orfoepiya, orfografiya, leksika,
grammatika va uslubiyatga xos
.
Lingvistik kompetensiyani egallaganoʻquvchi ona
tilidagi nutq tovushlarini farqlay oladi, boʻgʻin koʻchirish qoidalariga amal qila oladi.
Bundan tashqari, mavzuga oid yangi soʻzlarni ogʻzaki va yozma nutqda qoʻllash, yozma
nutqda tinish belgilaridan toʻgʻri foydalanish koʻnikmasiga ega boʻladi [6].
Oʻquvchilarda lingvistik kompetensiyani takomillashtirish ona tili dasrlikarida
berilgan mashqlar, qoʻshimcha topshiriqlar va sinfdan tashqari
ishlar asosida amalga
oshiriladi. Xususan, fonetik kompetensiya tovush va harflarni bir-biridan farqlash,
soʻzlarni boʻgʻinlarga boʻlish, tushurib qoldirilgan unli va undoshlarni qoʻyish, jarangli
va jarangsiz undoshlarni farqlash, soʻzlarni alifbo tartibida yozish, berilgan harflarda
soʻzlar tuzish, fonetik tahlil qilishga oid mashqlarni bajartirish orqali shakllantirilsa,
garafik kompetensiya soʻz, gap va matnlarni koʻchirib, yozishga oid mashqlar, ta’limiy
diktantlar asosida amalga oshiriladi. Boshlangʻich sinf ona tili darsliklarida orfografik,
orfoepik, leksik, grafik (morfologik va sintaktik mashqlarga boʻlinadi)
mashqlar
berilgan boʻlib, har biri oʻquvchilarda kompetentlikni shakllantirishga yordam beradi.
Fan va texnologiyalarning tezkor sur’atlarda rivojlanishi butun dunyo boʻylab
globallashuv jarayonini yanada tezlashtirib yubordi. Nafaqat ishlab chiqarishda, balki
ta’lim sohasida ham yangi texnologiyalarning kirib kelishi uchun eshiklar keng ochildi.
Oʻzaro integratsiyalashuv jarayonlari natijasida eski, samaradorligi past boʻlgan
ta’limdan sekin-astalik bilan voz kechilib, yangi, oʻquvchilarni yanada faolashtiradigan
zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilgan ta’lim tizimiga oʻtilmoqda.
Oʻquvchilarda lingvistik kompetensiyalarni takomillashtirishda zamonaviy ta’lim
texnologiyalaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Hozirgi kunda oʻquv jarayonini
ta’lim texnologiyalarisiz tasavvur qilib boʻlmaydi.
Ta’lim texnologiyalari oʻquvchining bilimlarni kompleks egallash, ularning ijodiy
faolligini yanada oshirish imkonini beradi. Oʻquv jarayonida ta’lim texnologiyalarini
qoʻllash orqali berilgan topshiriqni bajarishga kam vaqt sarflab, tejalgan vaqtdan unumli
foydalanish, oʻquvchilarning kengroq ma’lumot olishlari, oʻrganganlarini
amalda
qoʻllab koʻrishlari uchun sharoit yaratish mumkin.
Bugungi kunga kelib bir qancha zamonaviy ta’lim texnologiyalari ommalashib
ulgurdi: muammoli oʻqitish texnologiyasi, modulli ta’lim, oʻquv-biluv faoliyatini
loyihalalash texnologiyasi, didaktik oʻyin texnologiyasi, sinf jamoasini differensiallash
texnologiyasi,
ta’limda
axborot
kommunikatsion
texnologiyalarni
qoʻllash
texnologiyasi, hamkorlikdoʻqitish texnologiyasi va boshqalar.
Yurtimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish natijasida maktablarning moddiy-texnik
bazasining
yaxshilanishiga, elektron ta’lim joriy qilinishiga erishilmoqda. Bu esa
ta’limda axborot kommunikatsion texnologiyalarning joriy qilinishi, koʻplab elektron
resurslarning yaratilishi natijasida oʻquvchilarning bilim olish imkoniyati bir necha
marotaba oshdi. Bolalar endilikda ortiqcha vaqt va kuch sarflamay ma’lumotlarni
Internet tarmogʻidan va elektron resurslardanoʻzi izlab topishi, qayta ishlashi mumkin.
Elektron ta’lim - Internet texnologiyalari,
elektron kutubxonalar, oʻquv metodik
multimedia materiallardan foydalanishni oʻz ichiga olgan ta’lim tizimi. Elektron ta’lim
120
tizimi oʻqituvchi va oʻquvchi uchun birdek qulay tizim boʻlib, foydalanuvchiningoʻz
ustida ishlashi, oʻzini tekshirishi uchun qulay tizimdir [2].
Bolalarda fonetik, orfografik, leksik kompetensiyalarni takomillashtirishda imlo,
izohli lugʻatlardan foydalanish eng qulay va samarali usuldir. Ona tili ta’limida
lugʻatlardan foydalanishoʻquvchilarning imlo savodxonligini oshiradi, nutqini yangi
leksikalar bilan boyitib boradi. Soʻnggi yillarda oʻrganuvchilarga
qulaylik yaratish
maqsadida electron lugʻatlar ham yaratilmoqda.
Elektron lugʻat – qattiq diskda saqlanadigan yoki Internet tarmogʻida
joylashtirilgan maxsus tayyorlangan lugʻat. Elektron lugʻatlarning afzalligi shundaki, u
qulay qidiruv tizimi va katta hajmga ega [2]. Elektron lugʻatlar foydalanish uchun juda
qulay boʻlib, u oʻquvchilarda orfografik, leksik kompetensiyalarni takomillashtirishda
yaqindan yordam beradi. Bundan tashqari oʻquvchilar elektron lugʻatlardan istalgan
paytda mustaqil foydalanishlari mumkin. Oʻquvchilar oʻzlari mustaqil ravishda turli xil
topshiriqlarni bajarishlari, oʻzlarini tekshirib koʻrishlari mumkin.
Oʻquvchilarni elektron lugʻatlardan foydalanishga oʻrgatish uchun ularda dastlab
lugʻat bilan ishlash malakalarini shakllantirish, kompyuter savodxonligini oʻrgatish
lozim boʻladi.
Elektron ta’limning yana bir koʻrinishi kompyuter multimedia taqdimotidir.
Kompyuter multimedia taqdimoti Power Point kompyuter dasturi yordamida yaratilgan
maxsus oʻquv multimedia materiallari boʻlib, uning yordamida oʻquvchilar
bilan
interfaol muloqot ta’minlanadi [2]. Shunga koʻra mulimedianing uchta turini farqlash
mumkin.
Ona tili darslarida tillarni oʻqitish uchun yaratilgan maxsus kompyuter oʻquv
kurslaridan foydalanish mumkin. Bunda talaffuzni yaxshilash uchun mashqlar, leksik va
grammatik xususiyatdagi yozma vazifalar, turli xil soʻz oʻyinlari mavjud. Bunday
multimedia vositalaroʻquvchilarning fonetik, leksik, grammatik kompetentligini
oshirishga xizmat qiladi.
Ona tili darslarida zamonaviy ta’lim texnologiyalarini tatbiq qilish, turli xiloʻquv
vositalarini
yaratish, bolalarning oʻzbek tilini har tomonlama chuqur oʻrganishlariga
xizmat qiladi. Dars va darsdan tashqari mashgʻulotlarda elektron ta’lim resurslaridan
oʻrinli foydalanish oʻquvchilarning lingvistik kompetentligini oshiradi, ularning imloviy
savodxonligi bilan bir qatorda kompyuter va internet tarmogʻidan foydalanish
koʻnikmlarini ham shakllantiradi.
