|
2022, №1 “Pedagogik mahorat” Ilmiy-nazariy va metodik jurnal
Pdf ko'rish
|
| bet | 154/347 | | Sana | 10.01.2024 | | Hajmi | 6,23 Mb. | | #133952 |
Bog'liq pedagogik mahorat 2022 1Key words: sociocultural environment, personality formation, microsystem, mesotism, exoticism,
macrosystem, megatism, social behavior, psychological health.
Kirish. Shaxsning shakllanishi, uning psixologik salomatligining tabiati, birinchi navbatda, insonning
hayotiy faoliyati amalga oshiriladigan ijtimoiy-madaniy muhitning xususiyatlari bilan belgilanadi, bu
sharoitda u uchun hayotiy muammolarni hal qilishning oʻziga xos usuli, shuningdek, qadriyatlar tizimi,
axloqiy tushunchalar, his-tuygʻular, odatlar va axloqning boshqa ongsiz tarkibiy qismlari, u bogʻliq boʻlgan
qiyofa shakllanadi.
Asosiy qism. Zamonaviy jahon hamjamiyatida insonning hayot sohasi - bu bir qator ierarxik tarzda
tashkil etilgan tizimlardan iborat ijtimoiy-madaniy muhit: shaxs va uning yaqin atrof-muhit (oila, mahalla,
tengdoshlar guruhlari, ta’lim, jamoat) oʻzaro ta’siri bilan bogʻliq mikromuhit va boshqalar); ikki yoki undan
ortiq mikromuhitlarning oʻzaro bogʻlanishi natijasida hosil boʻlgan mezomuhit (masalan, oila va maktab
yoki maktab va tengdoshlar guruhi oʻrtasidagi rasmiy va norasmiy aloqalar); shaxsning toʻgʻridan-toʻgʻri
tajribasi doirasidan tashqarida boʻlsa-da, unga ta’sir qiladigan ijtimoiy muhit yoki ijtimoiy tuzilmalarning
sharoitlariga taalluqli ekosistema (masalan, yashash joyi va turiga koʻra ajralib turadigan yashash sharoitlari
- viloyat, qishloq, shahar); shaxs (mamlakat, etnik guruh, jamiyat, davlat) yashaydigan madaniyatning
hayotiy qadriyatlari, vazifalari va an’analarini oʻz ichiga olgan makrotizim; ma’lum darajada toʻgʻridan-
toʻgʻri, lekin, asosan, boshqa omillar guruhlari orqali sayyoramizning barcha aholisi hayotiga ta’sir qiladigan
yoki ta’sir qilishi mumkin boʻlgan megamuhitlar (kosmos, sayyora, dunyo, internet) (T.V.Andreyeva, 2005-
yil; E.N.Belinskaya, T.G.Stefanenko, 2000; E.P.Belinskaya, O.A.Tixomandritskaya, 2000; B.A.Dushkov,
2001-yil; I.S.Kon, 2003-yil; A.V.Mudrik, 2004-yil; D.V.Olshanskiy, 2002; Y.P.Platonov, 2001-yil;
A.V.Sharikov; E.A.Baranova, 1999 va boshqalar).
Insonning psixologik salomatligi, birinchi navbatda, mikromuhit omili bilan belgilanadi, uning
tarkibida ota-ona oilasi yetakchi rol oʻynaydi: ma’qullash, qoʻllab-quvvatlash, befarqlik yoki
begonalashtirish yoshning ijtimoiy da’volariga ta’sir qiladi, yordam beradi yoki toʻsqinlik qiladi. Unga qiyin
hayotiy vaziyatlardan chiqish yoʻllarini izlash, oʻzgargan hayot sharoitlariga moslashish, oʻzgaruvchan
ijtimoiy sharoitlarga qarshilik koʻrsatish imkonini beradi. Oilada insonning ijtimoiy va millatlararo
munosabatlar sohalarida asosiy qadriyat yoʻnalishlari shakllanadi. Bu yerda yosh kishilar oʻrtasidagi oʻzaro
munosabatlarni tartibga soluvchi va jamiyatdagi ijtimoiy xulq-atvorning barqarorligini belgilovchi
me’yorlar, sanksiyalar va xulq-atvor namunalari majmuini oʻrganadi. Katta yoshli oila a’zolarining xatti-
harakatlarini odatiy hol sifatida qabul qilish, oʻsmirlar va yigitlar jamiyat nuqtayi nazaridan qanchalik toʻgʻri
ekanligi haqida oʻylamasdan, oʻz ota-onalariga hissiy jihatdan mos keladi va ularning xatti-harakatlaridagi
stereotiplarni takrorlaydi. Erta bolalik davrida ota-onaning iliq munosabati yoʻqligi oʻsmirlik davrida
ijtimoiy xulq-atvorda anomaliyalarga, shuningdek, oʻsmirlik davrida zaiflik, ogʻir asabiy taranglik va
https://buxdu.uz
|
| |
