Bir martali bloknot. Bir martali bloknot (one time pad) yoki “Vernam shifri”
nomi bilan tanilgan kriptotizim bardoshli shifrlash algoritmi hisoblanib, tarixda keng
foydalanilgan bo‘lsada, ko‘p hollarda amalga oshirishning
imkoniyati mavjud
bo‘lmagan. Uning bir martali deb atalishiga asosiy sabab,
undagi kalitning
(bloknotning) bir marta foydalanilishi bo‘lib, uni aksariyat hollarda amalga
oshirishning imkoni bo‘lmaydi. Masalan, ushbu shifrlash algoritmi 8 ta simvoldan
iborat bo‘lgan alfavit bo‘lsin. Olingan alfavit simvollari va unga mos bo‘lgan binar
qiymatlar 5.2 - jadvalda keltirilgan. Alfavit simvollari va ularga mos bit qiymatlari
barcha uchun ochiq va sir saqlanmaydi.
2-jadval
Ochiq matn chun tanlangan alfavit
Simvollar
B
E
I
L
O
P
S
T
Binar
qiymat
000
001
010
011
100
101
110
111
Faraz
qilaylik, biror qonuniy foydalanuvchi A bir martali bloknotdan
foydalangan holda “POSSIBLE” matnini shifrlab, o‘z sherigi B tomonga jo ‘natishi
talab etilsin. Ushbu ochiq matnning binar qiymatdagi ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi:
P
O
S
S
I
B
L
E
101
100
110
110
010
000
011
001
Bir martali bloknot usulida shifrlashda ochiq matn uzunligiga teng bo‘lgan
tasodifiy tanlangan kalitdan foydalaniladi. Shifrmatn
ochiq matn va kalitga XOR
amalini qo‘llab hosil qilinadi (P - ochiq matn, K - kalit va C - shifrmatn): C = P(+)K.
XOR amali (+) quyida keltirilgan:
0(+)0 = 0
0 (+)1 = 1
1 (+) 0 = 1
1 (+)1 = 0
Jadvaldan, x (+) y (+) y = x tenglik o‘rinligini ko‘rish mumkin. Bu esa bir
martali parol bilan rasshifrovkalashda shifrmatnga
kalitni XOR amalida
bajarilishining o‘zi yetarligini ko‘rsatadi: P = C(+)K.
Faraz qilaylik, A tomon 2-jadvaldagi ochiq matn uzunligiga teng bo‘lgan
quyidagi kalitga ega bo‘lsin:
111 101 110 101 111 100 000 101
A tomon ushbu kalit asosida shifrmatnni quyidagicha hisoblaydi:
P
O
S
S
I
B
L
E
Ochiq
matn
101
100
110
110
010
000
011
001
Kalit
111
101
110
101
111
100
000
101
Shifr
matn
010
001
000
011
101
100
011
100
I
E
B
L
P
O
L
O
Nazorat savollari
1. Kriptografiya ma’nosi nima?
2. Kriptografiya rivojlanish bosqichlarini ayting.
3. Qadimgi shifrlash qanday amalga oshirilgan?
4. O‘rta asrda shifrlash turlarini ayting.
5. Zamonaviy shifrlash usullari nimadan iborat?
6. Kriptografiyada asosiy tushuncha qaysilar?
7. Simmetrik kirptotizim nima?
8. Assimetrik kriptotizimlar tushunchasi ayting.
9.
Stenografiya nima
10. Kodlash va shifrlash farqi nimadan iborat?
