4- Mavzu. MARKETING TIZIMIDA TOVAR SIYOSATI
Reja:
1. Marketing tizimida tovar tushunchasi, tovar siyosati va uning o’rni
2. Tovarning hayotiy davri va bosqichlari
3. Yangi tovar ishlab chiqarish strategiyasi
Tayanch so’zlar: Tovar, tovar xayot tsikli, o’sish
bosqichi, yetuklik, voyaga
yetish bosqichi, pasayish bosqichi, yangi tovar,
tovar raqobatbardoshligi,
buyumning kam-ko’stini to’ldirish, mahsulotning yuksak sifatli uslublari.
1. Marketing tizimida tovar tushunchasi va uning o’rni.
Tovar ehtiyojlarni qondirish uchun yaratilgan va e'tiborni jalb qilish, sotib
olish, foydalanish yoki iste'mol qilish maqsadida
bozorda taklif etiladigan
mahsuldir. Bular turli xil jismoniy ob'ektlar, xizmatlar, shaxslar, joylar, tashkilotlar
va g’oyalar bo’lishi mumkin. Marketing tizimida u iste'molchilar maqsadli
guruhining ehtiyojlarini to’liqroq ta'minlaydigan foydali xususiyatlar yig’indisi,
bozorda mahsulotga talabning mavjudligi va sotilish kunining (muayyan narx bilan
birgalikda) belgilanganligi sifatida qaraladi. Demak, haqiqiy tovarning uchta
asosiy tashkil etuvchilari mavjud:
foydalilik;
bozordagi obro’-e'tibor;
to’g’ri keladigan narx.
Tovarning iste'molchi uchun amaliy jihatdan
foydaliligi qator atribut, ya'ni
alomatlar (mazkur predmetning muhim ajralmas xususiyatlari) doirasida
aniqlanadi. Marketing chegarasida tovarning mulьti-atributiv modeli esa uni
rivojlantirish va takomillashtirish bo’yicha qaror qabul qilish uchun asos bo’lib
hisoblanadi. F. Kotlerning tasnifiga ko’ra tovar uch guruh alomatlar (o’lchamlar)ga
ega:
1. Tovarni yaratish g’oyadan, ya'ni iste'molchi
oladigan asosiy manfaatni
aniqlashdan boshlanadi. g’oya, albatta, biror tayanch ehtiyojga qaratilishi kerak.
2. Tovarning texnik tasnifi, dizayni (go’zalligi), narxi, o’rami, markirovkasi,
uslubi va sifati haqidagi savollarni, ya'ni real bajarilishini har tomonlama o’ylab
ko’rish kerak.
3. Tovarni sotish, etkazib berish va o’rnatish,
sotishdan keyingi xizmat
ko’rsatish, kafolatlar, kreditlash va rag’batlantirish, ya'ni yordamchi kuch
(quvvatlangan tovar) haqida oldindan o’ylash kerak.
J. Lamben (mashhur frantsuz marketologi) tasnifiga ko’ra ko’rsatilgan
o’lchamlar
yadro (funktsional foydaliligi),
periferiya (tovarning
asosiy
funktsiyasi: tejamkorlik, qulaylik, xizmat ko’rsatish va hokazolar bilan bog’liq
bo’lgan) va
qo’shilgan xizmatlar (asosiy funktsiya bilan bog’liq bo’lmagan, lekin
iste'molni qondirish imkoniyatlarini, misol uchun, yangi tovarni sotib olayotganda
topshirilayotgan ishlatilgan mahsulotning narxi hisobiga kengaytiriladigan) deb
ko’rsatiladi.
Tovarga baho berishda uning sifati asosiy o’rinda turadi.
Bu tushuncha
quyidagilarni o’z ichiga oladi:
texniki-qtisodiy tavsiflar;
tayyorlash texnologiyasi;
ishonchlilik va uzoq vaqt davomida ishlatilishi;
mo’ljallanadigan maqsadga mos kelishi;
ekologik xususiyatlari (atrof-muhitni himoya
qilish talablariga mos
kelishi);
ergonomik xususiyatlari (inson organizmining tuzilishi va xususiyatlarini
hisobga olish);
estetik xususiyatlari (tashqi shakli va ko’rinishi, jozibaligi, ifodalanishi).
Tovarning ko’zda tutilayottan xususiyatlarining tahlilini tizimli ravishda
amalga oshirish zarur (29-chizmaga qarang).
