4. Kimyoviy bog‟lanish va elektromanfiylik

51 
umumiy juft uchun o‘zidan albatta elektron beradi. Kovalent bog‘lanish hosil 
bo‘lishini bir necha moddalarda kuzatish mumkin. Har birida bittadan elektron 
bo‘lgan ikki vodorod atomi o‘zaro yaqinlashganda vodorod molekulasini (H
2
) 
hosil qiladi. Bu jarayon quyidagicha ifoda qilinadi:
H·+·H→ H:H
Har qaysi atomning umumiy juft uchun beradigan elektroni ko‘rinishda nuqta 
bilan tasvirlangan. Vodorod molekulasida bir juft elektron ikki yadro orasida 
joylashishi natijasida barqaror konfiguratsiya hosil bo‘lishga olib keladi.
Ftor atomida oktet, ya‘ni sakkiz elektronli qavat hosil bo‘lishi uchun bir 
elektron etishmaydi. Ftorning bir atomi uning ikkinchi atomi bilan birikkanida 
kovalent bog‘lanish hosil bo‘lishini quyidagicha tasvirlash mumkin:
Azot atomida oktet hosil bo‘lishi uchun uch elektron etishmaydi. Ikki atom 
azotdan azot molekulasining hosil bo‘lishini quyidagicha yozish mumkin: :N + 
N:→ :N N: Lengmyur birikuvchi atomlar orasida hosil bo‘ladigan elektron 
juftlarning soni shu element valentligiga teng, deb qabul qildi. Masalan, ammiak 
molekulasida azot uch valentli, vodorod bir valentli, ya‘ni NH
3
ning hosil 
bo‘lishida azotning uchta elektroni ishtirok etadi, lekin bir jufti ishtirok etmaydi. 
Ana shunday bog‘lanishda ishtirok etmay qoladigan elektronlar jufti – yadrolar 
oralig‘ida taqsimlanmagan juft elektronlar deb ataladi. Bunday elektron juftlar 
ko‘pincha erkin elektron jufti deb ham ataladi.
Lyuis va Lengmyurning kovalent bog‟lanish haqidagi elektron nazariyasi 
murakkab bo‘lmagan moddalardagi kimyoviy bog‘lanishni izohlab berdi; lekin 
murakkab moddalardagi (ayniqsa kompleks birikmalardagi) kimyoviy bog‘lanish 
tabiatini tushuntira olmadi. Nima sababdan elektron okteti yoki dubletigina 
barqaror? Nima uchun kovalent bog‘lanish elektron juftlar hisobiga hosil bo‘ladi, 
degan savollarga to‘liq javob bera olmadi; bundan tashqari, Lyuis-Lengmyur 
nazariyasi statik nazariya bo‘lib, u elektron va yadrolarning harakatdagi holatini 
hisobga olmagan edi.

52 
Faqat kvant mexanika asosida kimyoviy bog‘lanishning izchil nazariyalari 
yaratildi. Hozirgi vaqtda kvant mexanikada kimyoviy bog‘lanishni tushuntirish 
uchun ikki uslubdan foydalaniladi. Ulardan biri valent bog‟lanish (VB) uslubi 
ikkinchisi – molekulyar orbitallar (MO) uslubidir.
Kovalent bog‟lanish energiyasi
. O‘zaro birikuvchi atomlarning elektron buluti 
bir-birini qanchalik ko‘p qoplasa kimyoviy bog‘lanish shunchalik mustahkam 
bo‘lib, bunday bog‘lanishni uzish uchun shunchalik ko‘p energiya talab qilinadi, 
boshqacha qilib aytganda
«bog‘lanish energiyasi» shunchalik katta bo‘ladi.

Download 0,59 Mb.