|
Dasturlashtirilgan ta’lim texnologiyasining kirib kelishi
|
| bet | 3/11 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 188,27 Kb. | | #242363 |
Bog'liq Shaxbozbek kurs ishiDasturlashtirilgan ta’lim texnologiyasining kirib kelishi
Dasturlashtirilgan ta'lim texnologiyalari XX asrning 60-yillarida pedagogika, psixologiya va kibernetika chorrahasida paydo bo'lgan va shakllangan. Ularning asoschisi B.F. Skinner, bixeviorizmning psixologik-pedagogik maktabining mashhur vakili.
Dasturlashtirilgan ta'lim - bu ta'limning yangi usullarini tadqiq qilish, ishlab chiqish va tatbiq etishning maxsus sohasi, ta'lim jarayonida pedagogik ta'sir va o'zaro ta'sir.3
Skinner dasturlashtirilgan ta'lim texnologiyasini ikkita asosiy talabga asosladi:
- birinchidan, nazoratdan uzoqlashing va o'zini o'zi boshqarishga o'ting;
- ikkinchidan, pedagogik tizimni o'quvchilarning o'z-o'zini ta'lim olishiga o'tkazish.
Ushbu texnologiyaning mohiyati bilimlarni egallash, ko'nikma va malakalarni shakllantirish jarayonida oldindan ishlab chiqilgan boshqaruv dasturi (ba'zan o'quv dasturi yoki mustaqil ta'lim dasturi deb ataladi) yordamida shaxsni o'rgatishdir. Dasturning o'zi shunday tuzilganki, ta'lim jarayonining har bir bosqichida uning davomida egallashi kerak bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalarning hajmi va darajasi aniq belgilab qo'yiladi va shunga mos ravishda rivojlanish jarayonining o'zi nazorat qilinadi.
Dasturlashtirilgan ta’limni rivojlantirishga yangicha yondoshuv bilan 1960-yilda amerikalik pedagog Norman Krouderham o‘z hissasini qo‘shdi, u tomonidan dasturlashtirilgan o‘qitishning tarmoqlanuvchi algoritmi yoki Krouder algoritmi ishlab chiqildi. Krouder fikricha“o‘qitish jarayonida o‘quv materiallari kattaroq bo‘laklarda hamda qiyinlik darajasi yetarli bo‘lgan tarzda beriladi, o‘quvchi savollarga javob berolmasa, ya’ni o‘zlashtiraolmasa, unga nisbatan oddiyroq usulda tushuntiriladi. Ya’ni yopiq test savollardan foydalanish orqali amalga oshiriladi savol va uning bir nechta javoblari mavjud bo‘lib, ulardan faqat bittasi to‘gʻri javobga ega(hozirgitestsinovi).Agar o‘quvchi noto‘gʻri javobni tanlasa, dastur unga xatoga yo‘l qo‘yilganligini tushuntiradi va keying bosqichga o‘tish uchun mashqlarni bajartiradi.Agar o‘quvchi to‘gʻri javobni tanlasa, dastur bu javobning haqiqatdan ham to‘gʻriligini tushuntiradi. Har bir o‘quvchining o‘quv materialining o‘zlashtirish usuli turli xil bo‘ladi. O‘rgatuvchi dastur o‘quvchiga o‘rgatishning eng samarali yo‘lini tanlaydi”. Dasturlashtirilgan ta’limni qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish borasida Angliyaning Sheffild unveristetining psixologlari tomonidan, chiziqli va tarmoqlanuvchi algoritmli dasturlashtirilgan ta’lim usullarini birlashtirgan holdaaralashtirilgan algoritm yoki Sheffild algoritm asosida o‘qitishni ishlab chiqdilar hamda dasturlashtirilgan o‘qitishning didaktik tamoyillarini ko‘rsatib berdilar. Dasturlashtirilgan o‘qitishni amalga oshirish borasida XX asrning 70-yillaridan boshlab, birqancha olimlar N.F.Talizina, P,Y.Galperin A.M.Matyushkin, L.H.Landa,I. I.Tixonov va boshqalar ham o‘zlarining qarashlarini ilgari surdilar.Ularning fikricha dasturlashtirilgan ta’limning maqsadi kompyuterli yondashuv asosida o‘quv jarayonini boshqarishning samaradorligini oshirish, o‘quvchilarni mustaqil ravishda bilim olishlarini va o‘quv materiallarini tezkor hamda samarali tarzda egallashlaridan iboratdir. XXI asr nafaqat “axborot texnologiyalari” asri, balki intellectual bilimning salohiyati o‘zini namoyon qila oladigan asr sifatida ham xalqaro mutaxassislar tomonidan e’tirof etilmoqda. Zamonaviy axborot texnologiyalari va multimediali interfaol didaktik-dasturiy vositalardan foydalanib dasturlashtirilgan ta’lim metodlarini qo‘llash hozirgi davrning talablaridan biri hisoblanadi. Jamiyatni barcha sohalarini axborotlashtirish bilan bogʻliq omillar, maktab o‘quvchilarini yetarli darajada tayyorlash zarurati va zamonaviy kompyuterlardan samarali foydalanish bilan bogʻliq muammolarni hal qilish lozimligi uqtirilmoqda. Ko‘p hollarda interfaol multimediali texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarning faolligini oshirishga, ta’limning sifat va samaradorligini yuqori bosqichga ko‘tarishni ta’minlashga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Interfaol didaktik-dasturiy va multimediali texnologiyalar asosida ta’lim samaradorligini oshirish quyidagi didaktik tamoyillarni qo‘llab-quvvatlashga bogʻliq
Dasturlashtirilgan o'qitish texnologiyasi, birinchi navbatda, umumiy ta'lim maqsadini va unga muvaffaqiyatli erishish mumkin bo'lgan bosqichlar ketma-ketligini shakllantirishni o'z ichiga oladi. Har bir bosqich uchun o'quv materialining ma'lum "qismlari" shakllantiriladi, ularni o'zlashtirish ushbu bosqichda ko'zda tutilgan oraliq maqsadni tashkil qiladi. Bundan tashqari, har bir bosqich uchun savollar, mashqlar va test topshiriqlari ishlab chiqilib, ular yordamida talabaning ushbu bosqich maqsadiga erishganlik darajasini ob'ektiv baholash mumkin bo'ladi.
Boshqacha qilib aytganda, dasturlashtirilgan ta'lim bilan o'qituvchi va talaba o'rtasida "o'qitish moslamasi" sifatida o'rnatilgan o'quv dasturi joylashtiriladi, unga bilimlarni o'zlashtirishni boshqarish funktsiyalari beriladi. Shu bilan birga, o'qituvchi shaxsining o'quvchi shaxsining rivojlanishiga ta'siri faqat bilvosita bo'lishi mumkin. Dasturlashtirilgan o'qitish, ayniqsa, ko'p miqdordagi faktik materiallarga va takrorlanuvchi operatsiyalarga asoslangan fanlarni o'qitish jarayonida, mazmuni aniq, aniq formulalarga mos keladigan va uni o'zlashtirish uchun talabalar va o'qituvchilarning harakatlarining aniq algoritmlarini nazarda tutadigan fanlarni o'qitish jarayonida foydali bo'ladi. .
Dasturlashtirilgan ta’lim texnologiyasining asosiy vazifasi talabalarda avtomatlashtirilgan ko‘nikmalarni, o‘rganilayotgan fan bo‘yicha mustahkam bir ma’noli va tizimlashtirilgan bilimlarni shakllantirish va ularda tegishli ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.
Nazorat dasturlarini amalga oshirish uchun maxsus dasturlashtirilgan darsliklar, o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar va o‘quv jihozlari ishlab chiqilmoqda. Dasturlashtirilgan o'qitish texnologiyasining eng muhim qismi bu o'quv dasturi bo'lib, unda quyidagilar qat'iy tizimlashtiriladi:
o'quv materialining o'zi;
talabaning uni o'zlashtirishga qaratilgan harakatlari;
assimilyatsiyani nazorat qilish shakllari.4
O'quv materiali kichik, mantiqiy to'liq o'quv dozalari yoki qismlarga bo'linadi. Har bir dozani o‘zlashtirgandan so‘ng talaba test savollariga javob beradi, o‘qituvchi-dasturchi tomonidan oldindan tayyorlangan ko‘p variantli javoblar bilan bir qator savollarga to‘g‘ri javob tanlaydi yoki berilgan belgilar, harflar va raqamlardan foydalangan holda javobni mustaqil tuzadi. Agar talaba to'g'ri javob bersa, unga keyingi o'quv dozasi taklif etiladi. Noto'g'ri javob o'quv dozasini takrorlash zaruratini va yangi javob urinishini keltirib chiqaradi. O'quv materialining bir dozasini o'zlashtirish misolidan foydalangan holda dasturlashtirilgan o'rganish algoritmining bir qismi rasmda ko'rsatilgan. 5
Bu yerda materialni o‘rganish tartibi talabaning har bir savolga javob berish xususiyatiga bog‘liqligi ko‘rsatilgan. U keyingi savolga javobga yoki o'quv materialining yangi dozasiga (javob to'g'ri bo'lsa, "ha" so'zi bilan qattiq o'q) o'tishi yoki uni diqqat bilan o'rganish uchun oldingi dozaga qaytishi mumkin (nuqtali o'q) agar javob noto'g'ri bo'lsa, "yo'q" so'zi bilan)(1-rasm). Dasturlashtirilgan ta'lim texnologiyasiga asoslangan ushbu fanni o'rganish jarayoni muvaffaqiyatli va boshqarilishi uchun o'qituvchi o'quv dasturi bilan ishlashda talabalarning tayyorgarlik darajasini va o'quv materialini o'zlashtirishdagi muvaffaqiyati dinamikasining xarakterini bilishi kerak. . Ushbu holatlarga qarab, u materialning qiyinchilik darajasini va uning dozasini, shuningdek, assimilyatsiya nazoratini va dasturning butun ishlashini ta'minlaydigan savollarning xarakterini o'zgartirishi mumkin.
|
| |
