|
5-ma’ruza generativ organlar. Gulning tuzilishi. Changchi va urug’chi reja
|
| bet | 2/7 | | Sana | 22.02.2024 | | Hajmi | 21,56 Kb. | | #160594 |
Bog'liq leksiya 5 botanikaGomoxlamid gullar. Gulqo’rg’oni oddiy, ya'ni gulbargchalar ko’p sonda bo’lib, spiral joylashadi. Ular kosachasimon yoki tojsimon. Bunday gullar yopiq urug’lilarning qadimgi oilalari (liliya, lola, magnoliya) uchun xosdir.
Geteroxlamid gullar. Qo’sh gulqo’rg’onli, ya'ni kosacha va gultojlarga ajralgan gullar. Gulli o’simliklarning ko’pchiligi qo’sh gulqo’rg’onli, masalan g’o’za, olma, o’rik, beda va boshqalar.
Gaploxlamid yoki monoxlamid gullar. Bitta doiradagi gulqo’rg’on barglariga ega bo’lib, odatda kosachasimon (lavlagi, oq sho’ra, qayrag’och, gazanda).
Apoxlamid gullar. Gulqo’rg’onlarga ega emas (tollar, shumtol va boshqalar).
Gultojlar va gullarning shakli ham nihoyatda xilma-xil. Gultoj va gullar tuzilishining umumiy xarakteriga qarab, to’g’ri (aktinomorf) gultoj va gullar hamda qiyshiq (zigomorf) gultoj va gullar farq qilinadi.
Aktinomorf gullarda (to'g'ri) uning yuzasidan bir necha simmetrya o'tkazish mumkin ( masalan, g’o’za, olcha, lola).
Zigomorf gultoj va gullarning gulbarglari bir xil bo’lmaydi, ulardan faqat bitta simmetrik tekislik o’tkazish mumkin (masalan, no’xat, akatsiya, yalpiz gullari).
Asimmetrik gullar yuzasidan birorta ham simmetriya o'tkazish mumkin emas. (gunafsha, shoyigul).
Gul a'zolaridan tashqari gulda nektardonlar ham mavjud. Nektardonlar ko’pincha disk shaklida bo’ladi va tugunchaning asosida joylashadi. Shu shakldagi nektarniklar normushkdoshlar, zarangdoshlar, toshbaqatoldoshlar, tokdoshlar va yalpizdoshlarga xos. Ziradoshlarda nektar beruvchi disk tugunchaning ustida, ochiq holda joylashgan. Shu sababli bu o’simliklarni changlatishga moslashmagan oddiy changlatuvchilar, asosan pashsha va qo’nqizlar changlatadi.
Gulning muhim a'zolari changchilar va urug’chilardir. Guldagi changchilar soni o’simlik turlariga qarab bittadan bir necha o’ntagacha bo’lishi mumkin. Masalan, tol gulida 2 ta, gulsapsarda 3 ta, dukkakdoshlarda 10 ta, ra'noguldoshlarda va gulxayridoshlarda ko’p sonda bo’ladi. Changchilar ipining uzunligi bilan ham farq qilishi mumkin. Karamdoshlarda 2 ta qisqa va 4 ta uzun changchilar bo’ladi. Changchilar gulda erkin yoki o’zaro qo’shilib, hatto boylamlar ham hosil qiladi. Ularda chang iplarining asoslari yoki changdonlari bilan qo’shilib ketishi mumkin. Burchoqdoshlar oilasida chang iplarining odatda 9 tasi qo’shilib bittasi erkin bo’ladi. Qoqio’tdoshlarda ular changdonlari bilan qo’shilib ketgan. Changchining asosiy vazifasi mikrosporalar va chang donachalari hosil qilib, keyinchalik erkak gametofitni shakllantirishdir. U odatda chang ipi va changdondan iborat bo’ladi. Changdon odatda 2 bo’lakdan iborat bo’lib, bir - biri bilan o’tkazuvchi boylamlarning bog’lovchisi yordamida birikadi. Har bir bo’lak o’z navbatida to’siq bilan ajralgan 2 ta chang uyasidan, ya'ni mikrosporangiyalardan iborat.
|
| |
