|
Ta’lim muhitida raqamli iqtisodiyotni shakllantirish vositalari
|
| bet | 8/26 | | Sana | 08.05.2023 | | Hajmi | 1.42 Mb. | | #57471 |
Bog'liq VILOYAT TA maruza-3 DT.Windows OT(1), Reja Kirish. Flotatsiya jarayoni haqida tushuncha-fayllar.org|
Ta’lim tizimi hozirgi kunda katta o‘zgarishlar sahnasiga kelmoqda va o‘zgarishlarning samarasini oshirish maqsadida ko‘plab ishlar olib borilmoqda. Raqamli iqtisodiyirni rivojlantirish, tizimlarni avtomatlashtirish kabi muhim sohalarni rivojlantirish chora tadbirlari ko‘rib chiqilmoqda. Binobarin Informatika va axborot texnologiyalari sohasini ta’lim tizimida oladigan bo‘lsak, maktab o‘quvchilari uchun bu fan soatlari ko‘paytirildi, chuqurlashtirilgan maktablar ochildi, darsliklar mukammal jihatdan yangiliklar kiritilib yangilandi. Bularning asosiy sababi bugungi kun raqamli texnologiyalaryalar va raqamli iqtisodiyotning rivojlanishiga sezilgan ehtiyojdadir. Pandemiya davrida ham raqamli texnologiyalarga ehtiyoj sezdik. Bu bilan birga onlay-ta’lim sur’ati kuchaya boshlagan.
Ta’lim muassasalarining yana bir muhim guruhga global fanda raqobat qila olmaydigan, lekin mintaqalarda intellektual markazlashuv markazlari sifatida ishtirok etishi zarur bo‘lgan universitetlar kiritilishi kerak. Ularda birinchi o‘ringa ijtimoiy funksiya - mahalliy bizneslar va ijtimoiy loyihalarni ishlab chiqish hamda keng madaniy shlelf yaratish ham qo‘yiladi. Bunda tayanch mintaqaviy OTMlarini ajratish, ularga ekspertlar mutlaq aniq tayanch sifatida belgilagan kengaytirilgan universitet funksiyalari taqdim etish muhim ahamiyat kasb etadi.
Korporatsiyalar va tarmoqlar uchun kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlashni amalga oshiradigan korporativ universitetlar alohida guruhni tashkil qiladi. Universitetlarning yana bir turi-hozirgi kollejlardan yetishib chiqishi lozim bo‘lgan universitetlar. Bu hozirda ko‘pchilik mamlakatlarda amaliy bakalavriat deb ataladi, lekin bu amaliy bakalavriatdan ko‘ra kengroqdir. Bashoratlarga ko‘ra, 2030-yillarga kelib, mehnat bozorida qo‘li bilan ishlaydigan odamlar kasblari taqchil va yuqori nufuzli bo‘lib qoladi. Suni ham hisobga olish kerakki, bir hilsohalarda faoliyat yuritayotgan universitetlarga ulkan raqobat sektori yuzaga keladi. Yangi sektorniyirik kompaniyalarning o‘quv markazlari ham, ixtisoslashgan firmalar ham, bozorda yuzaga keladigan ta’lim startaplari ham tashkil qiladilar.
Raqamli iqtisodiyot sohasida ta’lim berish va kadrlar tayyorlash sohasida asosiy o‘zgarishlardan biri - keng insonparvarlik tamoili hisoblanishi lozim ekanligi sababli, birgalikdagi ta’lim dasturlari ishlab chiqish uchun gumanitar va texnik OTM salohiyatini birlashtirish istiqbolli yo‘nalishga aylanashi mumkin.Hozirgi kunda dunyoda ro‘y berayotgan tub o‘zgarishlar hayotning barcha jabhalariga daxl qilmoqda. Bu esa raqamlashtirish bo‘yicha ta’lim olish usullarini tubdan o‘zgartiradi, biroq taassufki, avvalgidek, ko‘plab muammolar saqlanib turibdi: raqamli texnologiyalarga ulanishdagi tengsizlik, turli sabablarga ko‘ra ta’lim sifatining pasayishi, uning merkantillashuvi. Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ta’lim sifatini yaxshilash va samaradorligini oshirishda foydalanish mumkin bo‘lishi, ta’lim imkoniyatlarining teng bo‘lishiga hizmat qilishi mumkin bo‘lishiga katta e’tibor qaratish lozim. Inson raqamli iqtisodiyotning asosiy elementiga aylangan sharoitlarda ta’lim nafaqat ijtimoiy ne’mat va insoning asosiy huquqi ma’nosiga ega bo‘ladi, balki murakkab vazifa - tubdan tamaddun o‘zgarishlari sharoitlarida «kelajakni ishga tushirish» mexanizmini hal etishi lozim bo‘lgan srategik ustuvorlik mazmuniga ham ega bo‘ladi. Hozirgi kunda dunyoda iqtisodiyot tuzilmasi tubdan o‘zgarmoqda-tobora ko‘plab odamlar tovar ishlab chiqarish bilan emas, balki axborot olish va qayta ishlash bilan shug‘ullanmoqdalar. Hamma uchun odatiy bo‘lgan an’anaviy iqtisodiyot o‘rniga bir qator xususiyatlarga ega bo‘lgan raqamli iqtisodiyot kelmoqda:
axborot tugab bo‘lmaydigan asosiy aylanishi;
internetda savdo maydonlari cheklovlarga ega emasligi;
kompaniya o‘lchami uning raqobatbardoshligiga ta’sir etmaydi;
bitta moddiy resursning o‘zini turli xizmatlar taqdim etish uchun cheksiz marta foydalanilishi mumkinligi;
operatsion faoliyat ko‘lami asosan Internet tizimi imkoniyatlari bilan belgilanishi.
Axborot matematik nazariyasining miqdoriy o‘lchovlariga tayanib, D.S.Robertson (AQSH), rivojlangan jarayonlarining bir-biri kuchaytirib berishidan kelib chiqib, «tamaddun bu - axborot» formulasini ilgari surdi, ishlab chiqariladigan axborot miqdori bo‘yicha tamaddunning rivojlanish darajalarini quyidagi tarzda pog‘nalarga ajratdi:
0-daraja - alohidaolingan bir odamning miyasi axborot sig‘imi - 107 bit;
1-daraja - jamoa, qishloq yoki qabila ichida og‘zaki muloqot -muomalada bo‘ladigan axborot miqdori - 109 bit;
2-daraja - yozma madaniyat; jamiyatning axborotlashganlik o‘lchami bo‘lib 1011 bit axborot joylagan 532800 qog‘oz o‘ramiga ega bo‘lgan Aleksandriya kutubxonasi hizmat qiladi;
3-daraja - kitob mabaniyati: yuzlab kutubxonalar mavjud bo‘lib, ular o‘n minglab kitoblar, gazeta va jurnallar saqlaydi, ularning umumiy sig‘im bir nahca minglab terabaytlar deb baholanadi;
•4-daraja - hajmi bir necha ming zetabaytlarva petabaytlar bo‘lgan axborot elektron qayta ishlanadigan axborotlashgan jamiyat.
Iqtisodiy nuqtai-nazardan aytish mumkinki, axborot mehnat unumdorligining o‘sishiga hizmat qiladi. Axborot «xomashyo» sifatida inson, tabiat va turli texnik qurilmalar tomonidan yaratiladi. Ular tomonidan iste’mol ham qilinadi, qayta ishlash uchun axborotni uzatish, saqlash, qidirish va yetkazish masalalarini hal qilish talab qilinadi, buning uchun «transport» (magistral va lokal tarmoqlar, aloqa tizimlari), «omborlar» (ma’lumotlar markazlari), «texnika» (kompyuterlar), «vositalar» (dasturiy ta’minot) yaratiladi. Ya’ni iqtisodiyotda jamiyatning axborot ehtiyojlarini qondirish uchun moddiy ishlab chiqarish va xizmatlar sohasining ma’lum bir segmentlarii shakllantiriladi.
Raqamli iqtisodiyot yoki boshqacha qilib aytganda web-iqtisodiyot zamonaviy raqamli texnologiyalardan foydalangan holda tashkil qilinadigan iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy munosabatlar tizimini ifodalaydi. Raqamli iqtisodiyot zamonaviy jamiyatda kundalik voqelikka aylanadi, undan foydalanish tufayli barcha tarmoqlar samaradorligi ortadi. Raqamli iqtisodiyot davrida axborot eng muhim rol o‘ynaydi va u ulkan qiymatga ega bo‘lgan asosiy nomoddiy aktivga aylanadi. Hozirgi bosqichda axborot rivojlanishidagi bosh tendensiya sun’iy intellekt va kommunikatsiya vositalari sohasidagi yutuqlar bilan birgalikda kompyuter texnikasini takomillashtirishdan iborat. Hozirgi kunda axborot dunyoda jamiyatning asosiy ijtimoiy qadriyatlaridan biriga aylanmoqda. Axborot texnologiyalarijamiyat tomonidan axborot resurslaridan foydalanish jarayonining muhim tarkibiy qismiga aylangan. Hozirgi kunda ular bir nechta evolyusiya bosqichlaridan o‘tgan bo‘lib, ularning almashinuvi asosan axborot izlash va qayta ishlash uchun yanada zamonaviy texnologik vositalar paydo bo‘lishi bilan asoslanadi. Rivojlanishning hozirgi bosqichiaxborot texnologiyalari segmenti yo‘nalishining texnik bazasini rivojlantirishdan strategik ustunlik yaratish uchun ochiq vositalar qo‘llash tomon o‘zgarishi bilan tavsiflanadi. Vaqt bosqichlariga bo‘lish ularga muvofiq amalga oshiriladigan ma’lumotlarni qayta ishlashning har xil turlaridan foydalangan holda axborot texnologiyalarini rivojlantirishga nisbatan bir nechta nuqtai-nazarlar mavjud.
1.4 Ta’lim tizimining raqamlashtirish xorij tajribasi (Rassiya misolida)
Raqamli muhit allaqachon rus maktablarida shakllana boshlagan. Oʻtgan yilning sentyabr oyidan boshlab MES bulutli platformasi (Moskva elektron maktab). Metropolitan maktablari elektron doskalar, noutbuklar va yuqori tezlikdagi Internetdan foydalanadi. Ta’limni modernizatsiya qilish darslar uchun multimedia stsenariylarini, oʻquv video va audio materiallarni, 3 D dasturlarni, virtual muzeylarni, kutubxonalar va laboratoriyalarni olib keldi. 2025-yilga kelib 11 taga qogʻoz darsliklardan butunlay voz kechish rejalashtirilgan maktab fanlari, ularni mobil qurilmalar bilan almashtirish - individual planshetlar. Ularda siz oʻquv materiallarini, video darsliklarni koʻrishingiz, shuningdek, videoturlarda qatnashishingiz, elektron kutubxonalardan foydalanishingiz va elektron kundaliklarni yuritishingiz mumkin.
Elektron kontent hajmi ortib bormoqda – darsliklar raqamlashtirilmoqda, onlayn kurslar ishlab chiqilmoqda. Oʻqitishda elektron resurslardan foydalanish talablari 2015-yil sentyabr oyidan boshlab federal davlat ta’lim standartlarida belgilab qoʻyilgan - bugungi kunda barcha maktab darsliklarida elektron versiyalar boʻlishi kerak.
Bugun yangi zamonaviy, raqamli texnologiyalarni e’lon qilingan
Bu: Oʻqituvchi va talabaning birgalikdagi eksperimental tadqiqotlari texnologiyasi.
“Virtual haqiqat” texnologiyasi.
Panoramik tasvir texnologiyasi.
“3D modellashtirish” texnologiyasi.
“Oʻquv robototexnikasi” texnologiyasi.
MMI texnologiyasi (kichik axborotlashtirish vositalaridan foydalanish).
multimedia ta’lim mazmuni.
Interaktiv elektron tarkibini o‘z ichiga oladi.
2013-2014-oʻquv yilida yana birini “Vizual maktab” innovatsion loyiha ishga tushirildi. Vizual maktab - bu interaktiv ta’lim majmuasidir koʻrgazmali qurollar fanlar spektri boʻylab, ta’lim muassasasi barcha uchun interaktiv elektron kontentga ega boʻlishi kerak akademik fanlar, shu jumladan, manipulyatsiya qilinishi mumkin boʻlgan ta’lim ob’ektlari va xalaqit berishi mumkin boʻlgan jarayonlar bilan ifodalangan fan. “(Federal davlat ta’lim standarti talablaridan).
Ushbu kompleks quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
Matn sarlavhalari, sharhlar, formulalar bilan toʻliq ekranli rasmlar; Istalgan joyga aylantirilishi mumkin boʻlgan interaktiv 3D modellar;
Oʻrganilayotgan turli hodisa va jarayonlarni aks ettiruvchi animatsiyalar;
Qiymatlar va parametrlarning interaktiv jadvallari;
Hodisalar, jarayonlar, tadqiqot va tajribalarning interaktiv modellari; Interaktiv topshiriqlar kitobi.
Kompleksning afzalliklari:
Oʻquv qoʻllanmalari materiallari talabalarni tayyorlashning asosiy va yuqori darajalariga mos keladi;
Rossiya Federatsiyasi Ta’lim va fan vazirligi tomonidan sertifikatlangan va Darsliklarning Federal roʻyxatiga kiritilgan har qanday darslik bilan ishlashda foydalanish mumkin;
Rossiya raqamli ta’lim muhitini yaratish tomon faol harakat qilmoqda. Bir qator viloyatlarda interaktiv multimediali elektron darsliklarni sinovdan oʻtkazish, elektron xizmatlar koʻrsatish boshlandi, elektron kundaliklar loyihalari paydo boʻldi, raqamli kutubxonalar, shuningdek, “raqamli maktablar” va boshqalar. Ba’zi texnologiyalar, masalan, interaktiv doskalar allaqachon rus maktablarining tanish atributiga aylangan. Boshqalar, jumladan, virtual laboratoriyalar, robototexnika, video konferentsiya, juda kam uchraydi.
2015-yil avgust oyida CNews tomonidan oʻtkazilgan ta’lim sohasida
IT-yechimlar provayderlari oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, Rossiya maktablarida yaxshi ishlab chiqilgan uslubiy yadroga ega tizimli integratsiyalashgan yechimlar yetishmaydi. Bugungi kunda aksariyat ta’lim muassasalarida zamonaviy asbob-uskunalar va dasturiy mahsulotlardan samarasiz foydalanilmoqda.
Maktablarda raqamli texnologiyalarning kirib borish darajasi IT sotuvchilari oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, elektron kundalik (100%), interfaol doskalar (96%) va multimedia xonasi (80%) kabi yechimlar kirishning eng yuqori darajasini koʻrsatmoqda. Rossiya maktablarida 3D-printerlar (8%) va robototexnika laboratoriyalariga (4%) qiziqish hali ham past.
“Skolkovo” ishtirokida ishlab chiqilgan “Kelajak kasblari atlasi”da aytilishicha, 10–20 yil ichida eng koʻp talab qilinadigan kasblar IT bilan chambarchas bogʻliq boʻladi. Bugungi kunda maktabda oʻquvchilarning AKTdan foydalanish koʻnikmalarini rivojlantirishga, fanlarni ilmiy va tabiiy sikldagi fanlarni chuqurroq oʻrganishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu bilan birga, oliy oʻquv yurtlarida axborot texnologiyalari bilan bogʻliq mutaxassisliklar boʻyicha davlat tomonidan ajratiladigan oʻrinlar soni ortib bormoqda. Yaqin kelajakda taʼlim sohasida robototexnika, dasturlash, biotexnologiyani oʻqitish boʻyicha oʻquv robot platformalari asosidagi yechimlar, shuningdek, fizika, kimyo, biologiya, geografiya fanlari boʻyicha raqamli laboratoriyalar eng ommabop boʻlishi kutilmoqda.
Ta’lim uchun IT-yechimlarni etkazib beruvchilar oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov natijalari Rossiya maktablarida robototexnikaga qiziqish paydo boʻlganidan dalolat beradi. Gap, birinchi navbatda, robototexnikani oʻrganish uchun oʻquv va laboratoriya jihozlari, fizika, kimyo, geografiya, energiya, materiallarning mustahkamligini oʻrganish uchun raqamli laboratoriyalar, shuningdek, 3D modellashtirish va prototiplash uchun echimlar haqida bormoqda. IT-dan tashqari, maktablarda matbuot markazlari va videostudiyalar faol rivojlanmoqda, ularda maktab oʻquvchilari grafik dasturlar bilan ishlash tajribasiga ega boʻlib, multimedia kontentini ishlab chiqishni oʻrganadilar.
2015-yil avgust oyida CNews tomonidan oʻtkazilgan 25 ta Moskva maktablari oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, ularning barchasi elektron kundaliklardan faol foydalanadi. 96 foizi u yoki bu shaklda elektron hujjat aylanish tizimini joriy qilgan. Interfaol doskalarning kirib borish darajasi toʻyinganlikka yaqin (92%). Eng kam tarqalgan vositalar 3D modellashtirish va bosib chiqarish (4%), virtual muzey texnologiyalari (20%). Internet-konferensiyalarning kirib borish darajasi nisbatan past (44%), onlayn eshittirishlar esa deyarli yoʻq.
Qiziqarli raqamli innovatsiyalar orasida aralash ta’limning rivojlanishi va MOOC (Massive on-line open course) onlayn kurslarining faol rivojlanishi shaklida ifodalangan onlayn ta’limning tez moslashuvini ta’kidlash kerak. Onlayn ta’limning rivojlanish dinamikasi, xususan, soʻnggi yillarda ularning soni har yili ikki baravar koʻpaygan mavjud onlayn kurslarning oʻsishidan dalolat beradi. Rivojlanayotgan onlayn ta’lim xizmatlari segmentining paydo boʻlishi soha landshaftini butunlay oʻzgartirishi mumkin: har yili taklif qilinadigan kurslar va tinglovchilar sonini ikki baravar oshirishdan tashqari, MOOC bozorining rejalashtirilgan konsolidatsiyalangan daromadi besh baravardan koʻproqqa oshadi.
Ta’limda raqamli texnologiyalardan foydalanishning qoʻshimcha yoʻnalishlari raqamli kutubxonalar va raqamli universitet kampuslarini rivojlantirish boʻlib, ular allaqachon Amerika, Evropa va Rossiyadagi koʻplab universitetlar tomonidan amalga oshirilgan.
Raqamlashtirish tufayli bugungi kunda hamma avval faqat mutaxassislar va olimlar uchun mavjud boʻlgan ma’lumotlarga kirishi mumkin. Ta’lim va ilm-fan olami globallashdi, endi akademik mobillik dasturlari doirasida xorijiy universitetlarga bormagan talaba, oʻqituvchi yoki olimni topish deyarli mumkin emas. Kelajakda raqobatbardosh ta’lim va tadqiqot modeliga oʻtish uchun raqamli transformatsiya dasturi allaqachon ishlab chiqilishi kerakligi aniq.
__________________________
2.Raqamli maktab muhitini yaratishda raqamli texnologiyalar (rossiya tajribasi)
Norbekov d.k. Jizzax viloyat xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi katta oʻqituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.6616607
|
| |
