63
II BOB. 20-MAVZU.
Valentlikka oid mashqlar yechish
O‘rganiladigan natijalar
• Elementlarning valentligini
aniqlash
• Kimyoviy birikmalar formulasini
tuzish
Davriy jadval
yaratilgunga qadar birik-
malardagi kimyoviy elementlarning va-
lentligi odatda ma’lum bo‘lgan atomlar bilan
taqqoslanardi. Vodorod va kislorod standart
sifatida tanlangan. Boshqa bir kimyoviy ele-
ment H yoki O atomlarining maʼlum
sonini
oʻziga biriktirib yoki almashtirishi nazarda
tutilgan. Shunday qilib, boshqa elementlarn-
ing valentligi vodorodning
bir valentli ekani
asosida aniqlangan, ikkinchi elementning va-
lentligi rim raqami bilan koʻrsatilgan:
HCl – xlor (I) H
2
O – kislorod (II);
NH
3
– azot (III); CH
4
– uglerod (IV).
1-misol. NH
3
birikmadagi elementlar va-
lentligini aniqlang.
Yechish. Vodorodning valentligi ma’ lum
− I. Birikmada 3 atom vodorod bor,
uni vodo-
rod valentligiga koʻpaytiramiz:
1 • 3 = 3.
Birikmada azot N atomi soni 1, azot va-
lentligi X deb olamiz va ularni koʻpaytiramiz:
1 • X.
X
I
N
H
3
1 • X
1 • 3
X=3
Javob: N(III), H(I).
Birikmalardagi elementlarning valentliklarini aniqlashl
XIX asrda atom va molekulalarning tu-
zilishi haqidagi bilim darajasi atomlarning
boshqa zarralar bilan ma’lum
miqdordagi
bog‘lanish sabablarini tushuntirishga im-
kon bermadi. Ammo olimlarning g‘oya-
lari o‘z davridan oldinda edi va valentlik
kimyoning asosiy tamoyillaridan biri sifa-
tida hali ham o‘rganilmoqda.
1. Kimyoviy elementlar atomlari valentli-
gini birikmalar formulalari bo‘yicha aniqlang:
Au
2
O
3
, CuO, MnO, Fe
2
O
3
, CrO
3
, Cu
2
O, K
2
O,
N
2
O, NO, N
2
O
3
.
2. Quyidagi birikmalarning a) moleku-
lyar
formu lalarini yozing; b) plastilin, gugurt
cho‘plari yordamida modelini yasang.
3. Quyidagi moddalarning tarkibidagi
elementlarning valentligini aniqlang:
H
2
S, CaH
2
, NaH, NH
3
, CH
4
, PH
3
, HCl ,
H
2
Se, HBr, SiH
4
K
2
O, CO, N
2
O
3
, SiO
2
, SO
3
kabi
birikma-
larda metallar va metallmaslarning valent-
ligi O atomlariga birikkan atomlar sonini
ikki baravar oshirish orqali aniqlanadi.
Quyi dagi qiymatlar olingan:
K (I), C (II), N ( III), Si (IV), S (VI).
