3
Aktivləşdirilmiş katodları, üstünə çıxış işi volframın işindən
az olan
materialdan örtük çəkilmiş volfram əsas şəklində hazırlayırlar.
Yarımkeçirici katodlar, üstünə nazik oksid təbəqəsi çəkilmiş volfram və ya
nikel əsas şəklində hazırlayırlar. Belə katodları oksidli katodlar da adlandırırlar.
Oksidli katodlar ən yüksək emissiya qabiliyyətinə malikdirlər.
Elektron lampalarının iş prinsipi. Elektron-idarə
olunan lampada katoddan
emissiya edilmiş elektronların istiqamətlənmiş selini (lampanın işçi cərəyanını)
yaratmaq üçün elektrik sahəsinin olması vacibdir.
İki elektrodlu lampanın – diodun misalında lampanın daxilində cərəyan
yaranma mexanizmini nəzərdən keçirək (şək.8.2.). Anodu gərginliyi
U olan elektrik
qida mənbəyinin “+” qütbünə, katodu isə “-” qütbünə qoşsaq
emissiyadan sonra
katod ətrafında yaranmış elektronların katoddan anod istiqamətinə hərəkət etməsi
hesabına cərəyan yaranır. Anoda mənfi potensial, katoda isə müsbət potensial versək
lampanın daxilində cərəyan yaranmır. Əgər elektrodlar arasındakı
d məsafəsi onların
xətti ölçüləri ilə müqayisədə azdırsa onda lövhələr (elektrodlar) arasında
yaranan
elektrik sahəsini bircins hesab etmək olar. Bu sahənin gərginliyi
E = U/d , qüvvə
xətləri isə anoddan katoda yönəlmişdir.
F = eE qüvvəsinin təsiri altında katoddan
emissiya olunmuş elektronlar bərabər təcillə anoda doğru hərəkət edirlər. Bir
elektronun hərəkətinə sərf olunan iş (enerji)
A
a-k
= Fd = eEd = eU (burada
e
elektronun yüküdür) ilə təyin olunur.
Şək.8.1. Katodların konstruksiyası:
a – birbaşa közərdilən, b –dolayı yolla közərdilən:
1- katod, 2 – sapın tutqacı, 3 –dartma yayı, 4 – çıxışlar, 5 – şüşə əsas, 6 – közərmə sapı, 7 – nikel
silindr, 8 – oksid təbəqəsi
4
Məsafə məlum olduqda elektronun katoddan anoda uçub getmə müddətini
tapmaq olar. Bu parametr lampaların
vacib parametri olub, onun tezlik xassələrini
xarakterizə edir. Başlanğıc sürət sıfır olduğundan bərabər təcilli hərəkətdə orta sürət
son sürətin yarısına bərabər olur
V
or
= V
a
/2, onda elektronun katoddan anoda uçub
keçmə müddəti
)
600
/(
2
/
2
U
d
V
d
t
a
olur. Əgər d məsafəsini mm-lərlə, sürəti km/s-
lə, zamanı isə saniyə ilə ifadə etsək, elektronun uçub keçmə müddəti
U
d
t
8
10
33
,
0
kimi olacaq.
Anod gərginliyini onlarla MHs tezliklərə qədər dəyişdikdə, gərginliyin
dəyişmə periodu (yüzlərlə nanosaniyə) elektronun uçub keçmə vaxtından (nano-
saniyə hissələri qədər) çox böyük olduğundan elektron lampasını bu tezliklər üçün
ətalətsiz hesab etmək olar.
İfrat yüksək tezliklər (İYT) diapazonunda (yüzlərlə və minlərlə MHs) anod
gərginliyinin dəyişmə periodu elektronların uçub keçmə müddəti ilə eyni həddə olur.
Ona görə də lampanın işində bu tezliklərdə elektronların ətalətliliyi öz təsirini
göstərməyə başlayır. Bu səbəbdən adi elektron idarə olunan lampaları İYT
diapazonda istifadə etmək olmur. Ona görə də İYT diapazonda lampaların xüsusi
növü olan
nuvistorlar,
disk lampaları,
klistronlar,
qaçan dalğa lampaları,
maqnetronlar və s. istifadə olunur.
