8-mavzu. Birlamchi tibbiy yordam kо‘rsatish asoslari.
Reja
1.Birlamchi tibbiy yordam kо‘rsatish.
2.Respublikada halokatlar tibbiy xizmatining tashkil etilishi va uning
asosiy vazifalari.
3.Birinchi tibbiy yordamning ahamiyati va qoidalari.
Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish chora-tadbirlari va xizmati tizimida «Tez
tibbiy yordam» xizmati alohida o‘rin tutadi. Aholining o‘tkir yuraktomir tizimi
kasalliklari, jarohat va shikastlanishlar, bolalarning, ayniqsa bir yoshgacha bo‘lgan
bolalarning to‘satdan kasallanishi bo‘yicha murojaat etishlari sonining oshishi
umumiy sog‘liqni saqlash tizimida «Tez tibbiy yordam» xizmatining ahamiyatini
yanada oshirdi. Ma’lumki, baxtsiz hodisa, shikastlanish va to‘satdan og‘rib qolish
hollari ko‘pincha kutilmagan sharoit va joylarda, masalan, ko‘chada, ishlab
chiqarishda, transportda, jamoat va turar joylarda yuz berishi mumkin. Bu esa
tashxis qo‘yish hamda shikastlangan shaxs ahvolining og‘irligi, jarohat va
kasallikning xususiyatiga qarab shoshilinch yordam ko‘rsatish masalalarini qisqa
vaqt ichida hal qilishni taqozo etadi. Zero, bemorning hayoti va og‘ir kasallikdan
yoki olingan shikastlanishlardan davolanishning natijasi ko‘p jihatdan zarur
shoshilinch yordamning o‘z vaqtida ko‘rsatilishiga bog‘liq. Shu bilan bir qatorda,
shoshilinch tibbiy yordamning aniq va sifatli ko‘rsatilishi kasallangan va
shikastlangan bemorlarning statsionar sharoitdagi taqdiriga ham ta’sir ko‘rsatadi.
Katta shahar sharoitida ham, qishloq sharoitida ham shoshilinch gospitalizatsiya
ma’lum vaqtni talab etadi. Kritik (hayot uchun xavfli) bo‘lgan holat esa ancha avval
kelib chiqishi va o‘limga olib kelishi mumkin. Demak, bemor yoki jarohatlangan
shaxs hayotini saqlab qolishning muhim va eng oqilona sharti shoshilinch tashxis
qo‘yishning samarali usullarini qo‘llash va (minimal hajmda bo‘lsa ham) davolashni
imkon qadar amalga oshirishdan iboratdir.
Hozirgi kungacha tez va shoshilinch yordam ko‘rsatishning eng muhim
vazifasi bemor va shikastlanganlarga shoshilinch tibbiy yordamning eng oddiy
turlarini ko‘rsatib, tezlik bilan ularni kasalxonaga olib borishdan iborat edi. Hozirgi
vaqtda kasalxonagacha bo‘lgan davrda tashxis va davolash tadbirlarining hajmi
miqdor va sifat jihatdan kengaydi. Albatta, bunga hozirgi zamon tibbiyot fanining
rivojlanishi, aholiga tez va shoshilinch tibbiy yordam ko‘rsatishni yaxshilashga
qaratilgan bir qator tadbirlarni hayotga joriy qilish yordam berdi. Hozirgi vaqtda
respublikamizdagi tez va shoshilinch yordam xizmati ko‘p sonli vrachlar va o‘rta
tibbiyot xodimlari faoliyat ko‘rsatadigan ixtisoslashgan muassasalarning
rivojlangan tarmog‘ini tashkil qiladi. Bu muassasalar kasalxonagacha bo‘lgan
bosqichda hamma turdagi tibbiy yordamni ko‘rsata oladigan tajribali mutaxassislar
bilan ta’minlangandir. «Tez yordam» xizmati tarkibida ixtisoslashgan
brigadalarning tashkil qilinishi va o‘tkir og‘ir kasalliklarga uchragan bemorlarga uy
sharoitida xizmat ko‘rsatishning kengayishi hisobiga tibbiy yordam hajmi oshdi.
Surunkali kasallik bilan og‘rigan bemorlar sonining o‘sishi va kishilarning o‘rtacha
umr ko‘rish davomiyligining oshishi aholi o‘rtasidagi kasallik tarkibining
o‘zgarishiga olib keldi. Kasalxonagacha bo‘lgan bosqichda bemor va
shikastlanganlar hayotini saqlab qolishga qaratilgan tashxis va davolash chora-
tadbirlarining to‘laqonli kompleksini qo‘llash imkoniyati yaratildi. Bu esa, o‘z
navbatida, tez va shoshilinch yordam xizmati xodimlariga nisbatan talabni
kuchaytirdi.
Shahar va qishloq sharoitlarida tez yordam ko‘rsatish prinsiplari bir xil
bo‘lishiga qaramay, uni tashkil qilish va amalga oshirishning o‘ziga xos jihatlari
mavjud. Katta shaharlarda uning uzoq tumanlari aholisiga shoshilinch tibbiy
yordamni qisqa vaqt ichida ko‘rsatish hamda bu xizmatga operativ rahbarlik sifatini
oshirish uchun «Tez va shoshilinch yordam stansiyalari» tashkil qilindi. Ular
ma’muriy va operativ jihatdan shahar tez yordam stansiyasiga bo‘ysunadilar
(Toshkent, Andijon va boshqa yirik shaharlarda). Qishloq joylarida tez va
shoshilinch tibbiy yordam xizmati ko‘rsatish markaziy tuman kasalxonalari (MTK)
qoshida tashkil qilingan «Tez yordam» bo‘limlariga yoki mustaqil stansiyalarga
yuklatilgan. Bunday bo‘limlar qishloq tumanlarining boshqa kasalxonalarida –
uchastka, tumanlararo, korxonalarning tibbiy sanitariya bo‘limlari kasalxonalari
kabi joylarda ham joriy etilishi mumkin (64-rasm).
Tez tibbiy yordam brigadalari.
Barcha tuman tez tibbiy yordam brigadalari navbatchilik paytida markaziy
tuman kasalxonasining mas’ul navbatchi vrachchiga bo‘ysunadi hamda sharoitga
qarab, tuman miqyosida ishlashi mumkin. Bunday yondashuv qishloq joylarida bu
brigadalar
faoliyatining
operativ
imkoniyatlarini
ancha
kengaytiradi.
Mamlakatimizda «Tez tibbiy yordam» xizmatini qishloq joylarida rivojlantirish va
mustahkamlashga katta e’tibor berilmoqda. Bu o‘rinda qishloq aholisiga
ko‘rsatiladigan tibbiy xizmat darajasini shahar sharoitidagi tibbiy yordam ko‘rsatish
darajasiga yaqinlashtirish, qishloq joylarida davolash va profilaktika usullari,
ularning shakllarini takomillashtirish katta ahamiyatga ega. Ayni sharoitda sog‘liqni
saqlash sohasidagi asosiy muammo nafaqat qishloq aholisiga statsionar yordamni
tashkil qilish, shu bilan bir qatorda, ambulator-poliklinika xizmatini, ayniqsa katta
yoshdagilar va qariyalarga, bolalarga tez va shoshilinch yordam ko‘rsatishni yanada
takomillashtirishdan iboratdir. Sog‘liqni saqlash muassasalarining joylashuvi, bu
xizmatni tashkil qilish shakllari va qishloq aholisiga tibbiy yordam ko‘rsatish
usullari ular tarqoq joylashgan sharoitda shahardagidan farqliroq bo‘ladi.
Markaziy tuman kasalxonalarida tez va shoshilinch birinchi yordam bo‘yicha
hamma chaqiriqlarga markazlashgan tarzda xizmat ko‘rsatishnitashkil qilish muhim
o‘rin tutadi. Bu ma’lum darajada chekka qishloqlar aholisiga zarur bo‘lgan
ambulator-poliklinik birinchi yordam ko‘rsatishni yengillashtiradi. Tez tibbiy
birinchi yordam bo‘limlari va stansiyalari asosan tuman markazi va yon-atrofdagi
aholiga xizmat qiladi. Boshqa turar joy punktlari chaqiriqlariga xizmat qilish uchun
esa uchastka kasalxonalari tarkibida tez yordam podstansiyalari tashkil qilingan.
Odatda bunday podstansiyalar xizmat qilish radiusi 25–30 km dan ortiq
bo‘lganda tashkil qilinadi. Tez va shoshilinch birinchi yordam stansiyalari bir yilda
bo‘ladigan chaqiriqlar soniga qarab kategoriyalarga bo‘linadi. Qishloq joylarida 25
mingdan 50 minggacha chaqiriqlarga xizmat qiladigan uchinchi va 10 mingdan 25
minggacha chaqiriqlarga xizmat kiladigan to‘rtinchi kategoriyali stansiyalar bo‘ladi.
100–200 ming aholisi bo‘lgan yirik tuman markazlarida yiliga 75 mingdan 100
minggacha va 50 mingdan 75 minggacha chaqiriqlarga xizmat qiladigan birinchi va
ikkinchi kategoriyali stansiyalar faoliyat ko‘rsatadi. Tez yordam mashinalari ham,
xuddi shahardagidek, normativga asosan, har 10 ming aholiga 1 mashina hisobida
taqsimlanadi. Tez va shoshilinch yordam bo‘limlari va stansiyalari muntazam
ravishda ro‘y bergan baxtsiz hodisalar sababini tahlil qiladi, hisobini olib boradi,
hisobot tayyorlaydi va bu haqda tuman bosh vrachiga axborot beradi.
Keyingi yillarda qishloq joylarida olib borilgan samarali ishlar tufayli aholiga
tez yordam ko‘rsatish sohasida birmuncha yutuqlarga erishildi, tibbiy xizmat sifati
oshib, shahar sharoitiga yanada yaqinlashdi. Qishloq aholisiga tez va shoshilinch
yordam ko‘rsatish sifatini oshirish, uni takomillashtirish maqsadida tez yordam
bo‘limlari va stansiyalarini aholi ehtiyojiga qarab qo‘shimcha feldsher va vrachlar
brigadalari bilan kuchaytirish masalasi turibdi. Hozirgi vaqtda tez va shoshilinch
tibbiy yordam xizmati hamma turdagi maxsus tibbiy yordamni ko‘rsata oladigan,
yuksak darajada tashkil qilingan tibbiy muassasalar majmuini tashkil qiladi.
| 