- ishlab chiqarishda foydalaniladigan binolar, mashina va uskunalar, ijaraga olingan
boshqa mulklarning ijara to‘lovlari;
- ishlab chiqarishga xizmat ko‘rsatishda band bo‘lgan xodimlarning ish haqi;
- ishlab chiqarish tusidagi boshqa xarajatlar.
Hisobvaraqlar rejasiga muvofiq umumishlab chiqarish xarajatlarining buxgalteriya
hisobi «Umumishlab chiqarish xarajatlari» degan 2510-hisobvaraqda yuritiladi. Mazkur
hisobvaraq korxonaning asosiy va yordamchi ishlab chiqarishlariga xizmat ko‘rsatish
xarajatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish uchun mo‘ljallangan.
Umumishlab chiqarish xarajatlari
ishlab chiqarish zahiralari, xodimlarga ish haqi
to‘lash bo‘yicha hisob-kitoblar bo‘yicha hisob-kitoblar va boshqalar hisobi yuritiladigan
hisobvaraqlarning kredit qismidan olib «Umumishlab chiqarish xarajatlari» nomli 2510-
hisobvaraqda aks ettiriladi. «Umumishlab chiqarish xarajatlari» nomli 2510-hisobvaraqda
hisobga olinadigan xarajatlar «Asosiy ishlab chiqarishlar» nomli 2010-hisobvaraq va
«yordamchi ishlab chiqarishlar» nomli 2310-hisobvaraqning
debetiga hisobdan
chiqariladi.
Yuqorida keltirilgan muomalalar hisobvaraqlar rejasidagi hisobvaraqlar bo‘yicha
quyidagicha buxgalteriya yozuvlari bilan rasmiylashtiriladi:
- ishlab chiqarishga xizmat ko‘rsatish bilan band bo‘lgan ishlab chiqaruvchi
xodimlarga ish haqi hisoblanganda:
D-t 2510-«Umumishlab chiqarish xarajatlari».
K-t 6710-«Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob kitoblar».
- umumishlab chiqarish xarajatlari mahsulotlar tannarxiga o‘tkazilganda:
D-t 2010-«Asosiy ishlab chiqarishlar».
K-t 2510-«Umumishlab chiqarish xarajatlari».
D-t 2310-«yordamchi ishlab chiqarishlar».
K-t 2510-«Umumishlab chiqarish xarajatlari».
Umumishlab chiqarish xarajatlarining hisobi alohida yuritiladigan ob’ektlar o‘rtasida
taqsimlash tartibi tegishli me’g‘riy hujjatlarda aks ettirilgan.
2510-«Umumishlab chiqarish xarajatlari» hisobvarag‘ining tahliliy hisobi
korxonaning alohida bo‘linmalari va xarajatlar moddalari bo‘yicha yuritiladi.
Korxonalarda umumishlab chiqarish xarajatlarini mahsulot tannarxiga to‘g‘ri
taqsimlash katta ahamiyatga ega. Agarda, umumishlab
chiqarish xarajatlari turli
mahsulotlarga taqsimlansa, shunday optimal usullardan foydalanish kerakki, u mahsulotlar
tannarxini oshirib yubormasin.
Xorijiy amaliyotda quyidagi taqsimlash usullaridan foydalaniladi:
- bevosita taqsimlash usuli;
- qayta taqsimlash usuli;
-
tenglamalar sistemasi usuli;
- ketma-ket taqsimlash usuli.
Mahsulotning alohida turlari tannarxini aniqlashning ikki asosiy usuli mavjud:
- ishlab chiqarishning bilvosita xarajatlarini umumzavod bazasi asosida taqsimlash
(plant-wide over head app lication base);
- ishlab chiqarishning bilvosita xarajatlarini bo‘linmalar darajasida taqsimlanishi
(departament wide over head application base).
Umumishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash usullarining tahlili shuni ko‘rsatadiki,
korxonalar uchun eng maqbul usullar bu - tenglamalar sistemasi va qayta taqsimlash
usullaridir. Agarda, bu usullar bilan umumishlab chiqarish
xarajatlari taqsimlansa,
korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning hech qaysisining tannarxi oshib yoki
kamayib ketmaydi. Bu mahsulotni bozordagi mavqeini saqlab qolishga yordam beradi.
Taqsimot bazasini aniqlash umumishlab chiqarish xarajatlarni taqsimlashdagi yana
bir muammolardan biridir. Umumishlab chiqarish xarajatlari quyidagi taqsimot bazalariga
nisbatan taqsimlansa maqsadga muvofiq bo‘ladi:
-ishlab chiqarish binolari ijara haqi ularning joylashgan maydoniga muvofiq;
-ishlab chiqarishdagi mashina va uskunalar ijara
haqi haqiqatda ishlagan ish
soatlariga muvofiq;
-ishlab chiqarish binolarini yoritish, isitish va saqlash xarajatlari ularning joylashgan
maydoniga muvofiq;
-ishlab chiqarishga xizmat ko‘rsatish bilan band bo‘lgan ishlab chiqaruvchi
xodimlarga ish haqi xarajatlari hisoblangan ish haqiga mutanosib ravishda;
-asosiy ishlab chiqarish vositalarini to‘liq tiklash uchun amortizatsiya ajratmalari
hamda ularni remont qilish xarajatlari ularning boshlang‘ich qiymatlariga muvofiq.
