Qo‘zg‘almas zaryadlar orasidagi o‘zaro ta’sir elektr maydoni orqali sodir bo‘ladi. Nima uchun qo‘zg‘almas zaryadlarning o‘zaro ta’siri deyishimizga katta sabab bor.
Efirda elektromagnit maydon borligiga oldinroq e’tibor bergan edik. Magnit maydoni asosan harakatdagi zaryadlarga ta’sir etadi. Aksincha, harakatdagi zaryad magnit maydonini hosil qiladi. Shu sababli, zaryadlarning elektr maydonini o‘rganishda doimo qo‘zg‘almas zaryadlarni tanlab olamiz. Bu bilan elektromagnit maydonini xuddi ikkiga ajratib, faqat elektr maydonidagi hodisalarni o‘rganamiz ,deb tasavvur etamiz.
Har qanday zaryad o‘zi egallagan fazoda elektr maydoni hosil qilishi bilan, fazoga o‘zgartirish kiritadi. Hosil bo‘lgan elektr maydoni, shu maydonning istalgan nuqtasiga kiritilgan zaryadga, ma’lum bir kuch bilan ta’sir qiladi. Bu maydon birligini bilish uchun shu fazoga – maydonga sinovchi zaryadni kiritamiz.
2-rasm. Elektr maydoniga kiritilgan sinovchi zaryadga ta’sir etuvchi kuch
Agar q – zaryad maydoniga qc sinovchi zaryad kiritsak va uni qo‘zg‘almas deb hisoblasak, qc – zaryadga quyidagi kuch ta’sir etadi (2 - rasm):
,
– birlik vektor. Demak, bu kuch qc – sinovchi va elektrmaydonini hosil qiluvchi q – zaryadlar miqdoriga bog‘liqdir.
Agar q zaryad maydoni atrofidagi fazoga , har xil sinovchi zaryadlar kiritsak, ta’sir etuvchi kuchlar F1, F2bo‘ladi va nisbat doimo o‘zgarmas qiymatga teng bo‘ladi, ya’ni q zaryadning hosil qilgan maydonining xususiyatini belgilaydi. Bu nisbat hosil bo‘lgan elektr maydonining kuchlanganligideb ataladi:
,
Bu maydon kuchlanganligi asosan, - kuch va sinovchi zaryad turgan masofa bilan belgilanadi:
,
Elektr maydon kuchlanganligi birligi quyidagiga teng. SGSE zaryad birligi tizimida, 1 SGSE zaryadga 1 sm masofada ta’sir qiladigan 1 dina kuchga teng bo‘ladi.
XB – tizimida 1 Kl zaryadga 1 m masofada 1 N kuch ta’sir etishini bildiradi vaV/mbilano‘lchanadi.
Agar bo‘lsa, musbat zaryadga ta’sir etuvchi kuch yo‘nalishi vektor bilan mos tushadi, manfiy zaryadga ta’sir etuvchi kuch esa, maydon yo‘nalishiga teskari bo‘ladi.
Agar qaralayotgan nuqta, sirt yoki hajmda N ta zaryadlar to‘plami bo‘lsa, ular hosil qilgan maydon kuchlanganligi alohida zaryadlar elektrmaydon kuchlanganligining vektor yig‘indisiga teng bo‘ladi:
,
Ana shu ifoda elektr maydonlarining superpozitsiya printsipi yoki qo‘shilish printsipi deb ataladi.
Zaryadning fazodagi elektr maydonini ko‘rinishini tasvirlash uchun elektr maydon kuchlanganligi chiziqlaridan foydalanamiz(2-rasm).
Agar elektr maydon kuch chiziqlari egri chiziqdan iborat bo‘lsa, kuchlanganlik chiziqlari har bir nuqtaga o‘tkazilgan urinmadan iborat bo‘ladi. Chiziqlar zichligi elektr maydon kuchlanganligining shu nuqtadagi kattaligini bildiradi.
|
