2.3. Standartlarni ishlab chiqish qoidalari
O’z DSt 1.1-92 "O’zbekiston Respublikasining standartlashtirish davlat
tizimi. O’zbekiston Respublikasining standartini ishlab chiqish, kelishib olish,
tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi" standartiga binoan O’zbekiston
Respublikasi standarti (bundan keyin - standart deb yuritiladi) standartlashtirish
bo’yicha texnikaviy qo’mitalar, standartlashtirish bo’yicha tayanch tashkilotlari,
vazirliklar, idoralar, uyushmalar, konsernlar, davlat, shirkat, pudratchi, aksioner,
qo’shma korxonalar, muassasalar va tashkilotlar tomonidan ishlab chiqiladi.
O’zbekiston davlat standartlarini ishlab chiqish tartibi.
Standartni ishlab chiqishda tashkiliy - metodik birlilikka erishish maqsadida,
shuningdek ish bosqichlarining bajarilishini tekshirish uchun standart ishlab
chiqishning to’rt bosqichi joriy etiladi (16-rasm).
16–rasm. Standartni ishlab chiqish bosqichlari.
Izoh: standartni ishlab chiqish bosqichlarini birga qo’shib bajarish ruxsat
etiladi.
1-bosqich. Texnik topshiriq me’yoriy hujjatni ishlab chiqish ishlarini
bajarish bosqichlarini o’rnatish maqsadida buyurtmachi - tashkilot bilan
kelishilgan holda, ishlab chiquvchi tashkilot tomonidan tuziladi va odatda
quyidagilarni o’z ichiga oladi:
53
standartlaatirish ob’yekti va qo’llanish sohasi;
standartning bo’limlari va standartda o’rnatiladigan asosiy talablar
ro’yxati;
standartni ishlab chiqish bosqichlari;
standart bilan birga taqdim etiladigan hujjatlar ro’yxati;
standart loyihasini kelishish lozim bo’lgan boshqaruv idoralari va
(yoki) korxonalar ro’yxati;
buyurtmachining boshqa talablari.
2 – bosqich. Standart loyihasi manfaatdor tashkilotlarning takliflari asosida
va (yoki) tayyorlovchi korxonalarning tashabbusi bilan ishlab chiqiladi.
Standartning loyihasini ishlab chiqish bilan bir vaqtda standart loyihasiga
tushuntirish yozuvi tuziladi va zarur bo’lganda, standartni joriy etish bo’yicha
asosiy tashkiliy - texnikaviy tadbirlar rejasining loyihasi (keyinchalik – asosiy
tadbirlar rejasining loyihasi) ishlab chiqiladi.
3-bosqich. Ishlab chiquvchi-etakchi tashkilot olingan fikr - mulohazalar
asosida fikr - mulohazalar to’g’risida ma’lumot tuzadi.
Ishlab chiquvchi - etakchi tashkilot va hamkor bajaruvchi tashkilotlar fikr-
mulhazalar asosida standart loyihasining oxirgi tahririni ishlab chiqadi va
tushuntirish yozuviga va asosiy tadbirlar rejasining loyihasiga aniqlik kiritadi.
Standart loyihasining oxirgi tahririni tasdiqlashga taqdim etishda oldin
tayanch tashkilot yoki o’ziga biriktirilgan mahsulotga oid yoki faoliyat sohasida
standartlashtirish bo’yicha TQ standartni ilmiy-texnikaviy va huquqiy
ekspertizadan o’tkazadi.
4-bosqich . Ishlab chiquvchi - tashkilot standart loyihasini tasdiqlashga
quyidagi hujjatlar bilan birga taqdim etadi:
ilova xati;
standart loyihasining oxirgi tahririga tushuntirish yozuvi;
asosiy tadbirlar rejasining loyihasi;
standart loyihasi 4 nushada, bundan ikkitasi birinchi bo’lishi lozim;
54
standart loyihasining kelishishganligini tasdiqlovchi asl hujjatlar;
standart loyihasiga fikr-mulohazalar to’plami;
kelishmovchiliklar to’g’risidagi ma’lumotnoma;
elektron versiya.
Standartlashtirish sohasidagi davlat siyosatini xukumat tomonidan
belgilangan sifat infratuzilmasiga javobgar bo‘lgan markaziy, maxsus davlat organi
ishlab chiqadi.
Standartlashtirish – maxsulotlarni kodlash amaliyoti orqali tartibga solinadi,
hamda markaziy, maxsus davlat boshqaruv organi tomonidan tasdiqlangan
normativ aktlar asosida xam tartibga solinadi.
Standartlar – ishlab chiqaruvchi korxonalarning ishlab chiqarish
ko‘rsatkichlarini oshirishga, xatoliklarni va chiqitlarni kamaytirishga yordam
beradi.
Turli
bozorlardagi
maxsulotlarni
to‘g‘ridan to‘g‘ri baholab,
kompaniyalarning yangi bozorlarga chiqishini osonlashtiradi, xaqqoniy halqaro
savdo sotiqni rivojlantirishga yordam beradi.
Shu bilan birga standartlar iste’molchilar huquqlarni himoya qiladi va
sertifikatlangan maxsulot halqaro darajadagi minimal standartlarga mosligini
kafolatlaydi.
Standartni tasdiqlagan idoraning qarori bilan standart tasdiqlanadi va amalga
kiritiladi.
O’zstandart Agentligi standartni davlat ro’yxatidan o’tkazadi.
Eksport uchun mo’ljallangan mahsulotga qo’shiыcha talablar davlat
ro’yxatidan o’tkazilmaydi.
Standart davlat ro’yxatiga 4 nusxada taqdim etiladi: asliyat, ikkinchi nusxa
(dublikat) va ikkita nusxa.
Standartning ikkinchi nusxasi standart asliyatiga o’xshash bo’lishi va undan
zarur sifatli nusxa olishni ta’minlashi kerak.
Standart davlat ro’yxatiga ikki tilda: davlat va rus tillarida taqdim etilishi
lozim.
55
Standartga zarur bo’lganda kiritiladigan tuzatishlar qo’ldan qora tush, pasta,
siyoh bilan aniq yozilishi, birinchi varaqning orqa betida izohlangan va rahbar
(rahbar muovini) imzosi va ro’yxatdan o’tkazishga taqdim etgan idora (tashkilot)
ning muhri bilan tasdiqlangan bo’lishi lozim.
Standartning ikkinchi nusxasi va bir nusxa O’zstandart Agentligida qoladi.
Standart asliyati va nusxaning ikkinchisi ishlab chiquvchiga qaytariladi.
Tushuntirish yozuvi. Standart loyihasini ishlab chiqish bilan bir vaqtda
standart loyihsiga tushuntirish yozuvi tuziladi.
Tushuntirish yozuvining nomida standartning darajasi va to’liq nomi,
standart loyihasi tahririning tartib raqami va (yoki) standartni ishlab chiqish
bosqichi to’g’risida ma’lumot keltiriladi.
Tarmoq standartlarini ishlab chiqish tartibi.
Tarmoq standartlari tarmoq ahamiyatidagi mahsulot, ishlar va xizmatlarga
nisbatan ishlab chiqiladi. Zarur bo’lganda tashkiliy - metodik va umum -
texnikaviy tarmoq standartlari ishlab chiqiladi. Ushbu ob’yektga xalqaro,
davlatlararo standartlar yoki davlat standarti va O’zbekiston standartlari mavjud
bo’lsa, tarmoq standartlari mahsulot, jarayonlar, xizmatlarga yanada yuqori
talablarni o’rnatishi va tarmoqning o’ziga xos hususiyatlariga nisbatan
qo’llaniladigan nomenklatura, me’yorlar va talablarga cheklovlar o’rnatishi
mumkin.
Ma’muriy-hududiy standartlarni ishlab chiqish tartibi .
Ma’muriy - hududiy standartlashtirishning asosiy maqsadi hudud
korxonalarida chiqariladigan mahsulotning sifatini va raqobatbardoshligini
oshirishdagi asosiy vazifalarni hal etish yo’li bilan ko’maklashishdan iborat.
Ma’muriy-hududiy standartlashtirish ob’yektlari ushbu hudud uchun xos
mahsulot, shuningdek ishlab chiqarishni tashkillashtirish va boshqarish sohasidagi
talablar, me’yorlar va qoidalar, mahsulot (jarayonlar va xizmatlar) sifatini
ta’minlash tizimlari va usullaridan iborat.
56
Misol, MHSt 1703202830-RR1:1999, bunda, MHSt – mahalliy-hudu-diy
standart; 17 – O’zbekiston Respublikasi; 03 – Andijon viloyati; 202 – Oltinko’l
tumani; 830 – “Maslahat” aholi yashaydigan hudud.
Korxonalarning standartlarini ishlab chiqish tartibi.
Korxonalarning standartlarini ishlab chiqish, tasdiqlash, nashr etish va bekor
qilish tartibini korxona O’z DSt 1.3:1992 O’z SDT. “Korxonaning standartlarini
ishlab chiqish, tasdiqlash va davlat ro’yxatidan o’tkazish tartibi” davlat
standartining talablarini hisobga olgan holda o’rnatadi.
Korxona standarlarining belgisi quyidagilardan iborat:
hujjat indeksi – KSt;
korxonalarni va tashkilotlarning umumdavlat tasniflagichi (KTUT)
bo’yicha xo’jalik yurituvchi sub’yektning sakkiz darajali kodi;
defis bilan ajratilgan, korxona tomonidan berilgan ro’yxatning uchta
raqamli tartib nomeri;
ikki nuqta bilan ajratilgan tasdiqlash yilining to’rtta raqami;
Misol: KSt 00000359-143:2006..
Rahbariy hujjatlar va tavsiyanomalarni ishlab chiqish tartibi.
Rahbariy hujjatlar va tavsiyanomalarni ishlab chiqish, kelishish, tasdiqlash
tartibi davlat standarti O’z DSt 1.8:1994 “O’z SDT. Rahbariy hujjatlar va
tavsiyanomalarni ishlab chiqish, kelishish, tasdiqlash va davlat ro’yxatidan
o’tkazish tartibi” da belgilangan.
Tarmoqlararo (davlat darajasida) qo’llanishga mo’ljallangan rahbariy hujjat
yoki tavsiyanomalarning belgisi quyidagilardan iborat bo’ladi:
hujjat indeksi – davlat darajasidagilar uchun O’z RH (O’z T) yoki
tarmoq darajasidagilar uchun RH (T);
O’zstandart Agentligi tomonidan beriladigan, hujjatni tasdiqlagan
idoraning ikki darajali shartli belgisi;
defis bilan ajratilgan, ro’yxatga olish uch darajali tartib raqami;
ikki nuqta bilan ajratilgan tasdiqlash yilining to’rtta raqami.
| 