Agrotexnologiya, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish

Download 0,83 Mb. Pdf ko'rish
bet	4/9
Sana	23.01.2024
Hajmi	0,83 Mb.
	#143585

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Bog'liq
SAYTGA ISHLANMA MIRZAXODJAYEV

Yorug‘lik diodi – bu elektr energiyasini nokogerent yorug„lik nuriga
aylantiradigan, bitta p-n o„tishga ega bo„lgan yarim o„tkazgichli asbob. Yorug„lik
nuri
elektron
– kovak juftlarining rekombinatsiyasi natijasida yuzaga
keladi.
Rekombinatsiya
, p-n o„tish to„g„ri ulanganda kuzatiladi. Rekombinatsiya
doim ham nurlatuvchi bo„lavermaydi va to„g„ri zonali yarim o„tkazgichlarda,
jumladan galliy arsenidida sodir bo„ladi. Bunday yarim o„tkazgichlar spesifik xona
diagrammasiga ega bo„ladilar.
Nurlanayotgan yorug„lik to„lqin uzunligi kvant energiyasi bilan aniqlanadi.
U esa nurlanuvchi rekombinatsiyada yarim o„tkazgichning ta‟qiqlangan zona
kengligiga deyarli teng bo„ladi. Galliy arsenididan tayyorlangan yorug„lik diodlari
uchun
= 0,9-1,4 mkm. Qizil, sariq va yashil rang nurlatuvchi diodlar galliy fosfati,
siyoxrang nurlatuvchi diodlar esa– kremniy karbidi asosida yasaladilar va x.z.
Yorug„lik
diodining
energetik
xarakteristikasi
bo„lib kvant
chiqishi (effektivligi) hisoblanadi. U zanjir bo„ylab o„tayotgan har bir elektronga
yorug„lik diodi chiqishida qancha yorug„lik kvanti mos kelishini ko„rsatadi.
Zamonaviy yorug„lik diodlari uchun kvant chiqishi 0,01-0,04 ni, ikki va uch yarim
o„tkazgichli birikmalardan yasalgan geteroo„tishli yorug„lik diodlarida esa ancha
katta (0,3 gacha) bo„ladi. Lekin doim birdan kichik bo„ladi. Volt – amper
xarakteristikasi oddiy diodniki kabi eksponensial bog„liqlik bilan ifodalanadi.
Yorug„lik diodi 10
-7
-10
-9
s da qayta ulanadi, ya‟ni yuqori tezlikda ishlovchi yorug„lik
manbai hisoblanadi. Yorug„lik diodlari optik aloqa liniyalari, indikator qurilmalar,
optoparalar va x.z.larda qo„llaniladi.
Optoelektron juftlik, yoki optopara, konstruktiv jihatdan optik muhitda
bog„langan yorug„lik nurlatuvchi va foto qabul qilgichdan tashkil topgan. Yorug„lik
nurlatuvchi va foto qabul qilgich orasidagi to„g„ri optik aloqa barcha turdagi elektr
aloqalarni bartaraf etadi.
Optronlar. Kirish elektr signali ta‟sirida yorug„lik diodi yorug„lik nurlatadi,
foto qabul qilgich (fotodiod, fotorezistor va x.z.) esa yorug„lik ta‟sirida tok
generatsiyalaydi.

a)
b)
v)
g)
2-rasm. Fotodiodlar.
2-rasmda yorug„lik diodi va fotodiod (a), fototranzistor (b), fototiristor (v),
fotorezistor (g) dan tashkil topgan optoparalar keltirilgan. Optoparalar raqamli va
impuls qurilmalar, analog signallarni uzatish qurilmalari, yuqori voltli manbalarni
kontaktsiz boshqarish avtomatik tizimlari va boshqalarda ajratuvchi element sifatida
qo„llaniladi.

Fotodiodlar va ventilli fotoelementlarning ish prinsipi ichki fotoeffekt
hodisasiga asoslangan bo„ladi. Ichki fotoelektrik effekt yorug„lik oqimi ta‟sirida
erkin elektronlar o„zining energetik holatini o„zgartirib, moddaning o„zida qolishi
hodisasi bilan xarakterlanadi. Bunda modda ichida ko„cha oladigan erkin zaryadlar
hosil bo„ladi. Erkin zaryadlar modda ichida ko„chganda fotoelektr yurituvchi
kuchlarni hosil qiladi (ichki fotoeffektli fotoelementlar shu prinsipda qurilgan) yoki
elektr o„tkazuvchanlikni o„zgartiradi (fotoqarshiliklar shu prinsipda qurilgan).
Ichki fotoeffektli fotoelementlar ko„pincha ventilli fotoelementlar deb ataladi.
Selenli fotoelementlar eng ko„p tarqalgan fotoelementlar hisoblanadi. Selenli
fotoelementning tuzilishi va sxemasi 3.a-rasmda, uning tavsifnomasi esa 3 b-rasmda
ko„rsatilgan.
F
1
2
3
4
a) b)

Download 0,83 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Download 0,83 Mb.

Pdf ko'rish