MAVZU: FOTOELEKTRON VA OPTOELEKTRON ASBOBLAR
REJA:
1.Yarim o„tkazgichli nur o„zgartkichlar: fotorezistorlar, fotodiodlar.
2.Yorug„lik energiyasini elektr energiyasiga aylantirish.
3.Yorug„lik tarqatuvchi diodlar, fototranzistorlar.
4.Yarim o„tkazgichli optoelektron asboblar.
Tayanch iboralar va tushunchalar
Optoelektron, fotoelektron, yarim, o„tkazgich, fotorezistor, fotodiod, yorug„lik,
fototranzistor,
p-n o„tish,
fotoelektr, “qorong„ulik” ekstraksiya toki,
energiya,
elektron-kovak, diffuziya, generatsiya, VAX,
fotodiod sezgirligi, quyoshli
aylantirgich , kvant chiqishi, effektivligi,
optoelektron juftlik, optopara, optron,
fototranzistor, fototiristor, ichki fotoeffekt, nokogerent,
dielektrik, kremniy,
germeniy, selen, kolektor, emitter, baza.
1.Yorug‟lik diodlari. Yoryg‟lik diodlarni konstruksiyasi va tavsiflari.
Optoelektronika diodlari.
Optoelektronika – elektronikaning bir bo„limi bo„lib,
axborotni qabul qilish
,
uzatish va qayta ishlash jarayonlari yorug„lik signallarini elektr signallarga aylantirish
va aksinchaga asoslangan qurilmlarni nazariyasi va amaliyotini o„rganadi.
Optoelektronika elementlari bo„lib fotodiod va yorug„lik diodi hisoblanadilar.
Fotodiod deb bitta
p-n o„tishga ega bo„lgan fotoelektr asbobga aytiladi.
Fotodiod tashqi kuchlanish manbaili (fotodiodli rejim), hamda tashqi kuchlanish
manbaisiz sxemalarga ulanishi mumkin. Tashqi
kuchlanish manbai shunday
ulanadiki,
p-n o„tish teskari siljigan bo„lsin. Yorug„lik tushurilmaganda diod orqali
juda kichik “qorong„ulik” ekstraksiya toki
I
0
oqib o„tadi va u berilayotgan
kuchlanishga bog„liq bo„lmaydi.
n-baza sohasiga ta‟qiqlangan
zona kengligidan
ancha katta bo„lgan
energiyali
fotonlardan tashkil topgan yorug„lik
tushurilganda, elektron–kovak juftliklar generatsiyalanadi. Agar juftliklar o„tishdan
diffuziya uzunligidan oshmaydigan oraliqda hosil bo„lsalar, yorug„lik ta‟sirida
generatsiyalangan kovaklar o„tishning elektr maydoni ta‟sirida ekstraksiyalanadilar
va teskari tok uning “qorong„ulik” qiymatiga nisbatan ortadi. Yorug„lik
oqimi
F qancha intensiv bo„lsa, diod teskari toki
I
F
qiymati shuncha katta bo„ladi.
1-rasmda turli yorug„lik oqimi qiymatlaridagi fotodiod VAXsi keltirilgan.
Yorug„likning keng nurlanish chegaralarida fototok yorug„lik oqimiga deyarli
chiziqli bog„liq bo„ladi.
1 – rasm. Fotodiodning VAX.
Proporsionallik koeffisienti
bir necha mA/mm
ni tashkil etadi
va
fotodiod sezgirligi deb ataladi. Fotodiod turli o„lchash qurilmalarida yorug„lik
oqimini qabul qilgich, hamda optik – tolali aloqa liniyalarida qo„llaniladi.
Fotodiod rejimidan tashqari fotodiodning ventil (fotovoltaik) rejimi keng qo„llaniladi.
Bu rejimda fotodiod tashqi kuchlanish manbaiga ulanmasdan ishlaydi va quyosh
energiyasini bevosita elektr signalga aylantirishga xizmat qiladi. Diod ventil rejimida
nurlatilganda uning chiqishlarida ventil kuchlanish yuzaga keladi. Fotodiod bu
holatda
quyoshli aylantirgich deb ataladi. Bir biri bilan elektr jihatdan bog„langan
aylantirgich va batareyalar kosmik apparatlar va yer usti
qurilmalaridagi REAlarni
ta‟minlash uchun elektr energiya manbai sifatida qo„llanilishi mumkin.
