Fotorezistorlarda yorug„lik ta‟sirida elektronlar soni ko„payib
elektr
o„tkazuvchanlik ortadi. Yorug„lik ta‟sirida yarimo„tkazgichni o„tkazuvchanligini
ortishiga ichki fotoeffekt deb ataladi. Fototok I
f
yorug„lik toki I
yo
va qorong„ulik toki
I
k
ayirmasiga teng, ya‟ni I
f
=I
yo
-I
k
.
Fotodiod yarimo„tkazgichli yorug„lik energiyasini qabul qiluvchi qurilma
xisoblanadi va unda yorug„lik ta‟sirida elektr zaryadlarini tartibli xarakati sodir
bo„ladi. Fotodiodni ishlashi yorug„lik ta‟sirida P-n o„tishdagi teskari tokni o„sishiga
asoslangan.
Fotodiodga
manbaa kerak emas
, chunki o„zi tok generatori xisoblanadi
va u tok E ga proporsional. p-n o„tish yuzasi katta bo„lgan va maxsus yorug„lik
energiyasidan elektr energiyasi olish uchun mo„ljallangan fotodiodga quyosh
batareyalari deyiladi.
Fotodiodlar
yasashda kremniy, germeniy, selenlardan foydalaniladi. Quyosh
elementlari koinot kemalarida elektr energiyasi manbai sifatida ishlatiladi.
Fotodiod tuzilishi va ulanishi 4-rasmda ko„rsatilgan.
Fototriodlar (fototranzistorlar) nurlanish energiyasi ta‟sirida
fototokni
kuchaytirish xususiyatiga ega. Uni fotodioddan afzalligi shundaki, uni ishini
yorug„lik oqimi bilangina emas balki, bir vaqtda elektr signali orqali ham boshqarish
mumkin.
Fototranzistorlarda p-n o„tish – kolektor – baza fotodiodni anglatadi.
Yorug„lik ta‟siri asosida elektron va teshiklar xosil bo„ladi. Teshiklar asosning
noasosiy tashuvchilari bo„ladi va manbaaning elektr maydoni ta‟sirida
kollektorli
o„tishdan o„tib, foton I
f
ni xosil qiladi.
Elektronlar esa potensialli to„siq kuchlanishini kamaytirib, teshiklarga
emitterdan asosga o„tish imkoniyatini yengillashtiradi. Bu esa fototokni kupaytiradi.
Fototranzistorlar fototelegrafda, fototelefonda va
xisoblash texnikasida keng
qo„llaniladi.
Fototiristor yoruglik bilan boshqariladigan p-n-p-n o„tishli 4 qatlamli yarim
o„tkazgichli asbobdir. Uch va undan ortiq p-n o„tishga ega bo„lgan nurlanishni
fotogolvanik qabul qiluvchi asbobga fototiristor deyiladi.
Yorulik va boshqaruvchi tok yo„qligida fototiristor yopiq bo„ladi
va undan
qorong„ulik toki o„tadi. Yorug„lik ta‟sirida fototiristor qatlamlarida elektrik teshikli
juftlar xosil bo„ladi. Fototiristorning tanasi oddiy tiristorning tanasiga o„xshaydi.
Tanasining bir tomoniga yoruglik o„tadigan darcha qilinadi. Darcha maxsus ximoya
oynasi bilan berkitiladi.
