4.2. Germaniyada auditorlik faoliyati
Germaniyada auditorlik faoliyati 1961 yil 27 iyulda qabul qilingan
“Auditorlarning professional Nizomi to’g’risida”gi Qonunga muvofiq amalga
61
oshiriladi. Ushbu qonunga muvofiq auditor deganda ushbu kasbni ochiq tarzda ijro
etadigan va o’zining shaxsiy hamda kasbiy layoqatliligini tegishli imtihonni
topshirish yo’li bilan tasdiqlagan shaxs tushuniladi.
Auditorning kasbiy faoliyati mazmuni iqtisodiy sohada auditorlik
tekshirishlarini amalga oshirishda, soliq masalalari bo’yicha maslahat xizmatlarini
ko’rsatishda, ishlab chiqarishni boshqarish sohasida ekspert sifatida ishlashida o’z
aksini topadi.
“Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonunga muvofiq majburiy tekshirilishi
lozim bo’lgan kompaniyalarning yillik buxgalteriya hisobotini tekshirishda keng
tarqalgan. Bundan tashqari, majburiy tekshirish lozim bo’lmagan korxonalar ham
o’zlarining tashabbuslari bilan yoki uchinchi shaxslarga (masalan, kreditorlarga)
hisobot taqdim etish zaruriyati paydo bo’lganda auditorlarni o’zlarining yillik
balanslarini tekshirish uchun jalb etishlari mumkin. Korxonaning hisoboti va ish
yozuvlari bilan tanishish yordamida, shuningdek, tekshirishning maxsus
uslublarini qo’llash natijasida auditor hisobot ham shakl nuqtai nazaridan, ham
mazmunan qonun talablariga to’liq mos kelishiga va tasdiqlanishi mumkinligiga
ishonch hosil qilishi lozim.
Tekshirishning eng muhim natijalarini auditor o’z hisobotida keltiradi va
unda tekshirilayotgan korxonani o’zining xulosalari bilan tanishtiradi.
Auditor iqtisodiyot va ishlab chiqarishni tashkil etishning barcha sohalarida
malakali maslahatchi bo’lishi lozim. U korxonaga keng ma’noda maslahat beradi
va shu bilan birga iqtisodiy, moliyaviy, tashkiliy va huquqiy xarakterdagi
muammolarni ko’ra olishi va ularni hal etishning eng oqilona yo’llarini izlab topa
olishi lozim.
Soliq masalalari bo’yicha mutaxassis sifatida faoliyat ko’rsatar ekan, auditor
moliyaviy organlar va moliyaviy sud oldida soliq ishlari bo’yicha o’z mijozlarining
manfaatlarini himoya qilish huquqiga ega. U advokat bilan birga soliq
qonunbuzarliklari to’g’risidagi jinoiy ishlar bo’yicha sudda himoyachi sifatida
qatnashishi mumkin.
62
Vasiylik faoliyati ham auditor faoliyatining sohasi hisoblanadi. Unga,
xususan, ishonch bildirgan kishining topshirig’iga binoan begona mulkni
boshqarish, kredit kafolatlariga xizmat ko’rsatish va xalqaro bitimlar topshiriqlari
bo’yicha kompaniyalarda paylarni boshqarish kiradi. Bundan tashqari, u meroslar
bo’yicha ijrochi, merosni boshqaruvchi va vasiy, shuningdek, ishlab chiqarish
bo’yicha boshqaruvchi, qarzdor ishlari bo’yicha boshqaruvchi, likvidator
(tugatuvchi) va meros vasiysi sifatida ham qatnashishi mumkin.
Auditor ko’p hollarda korxonaning xo’jalik faoliyati masalalari va soliq
qonunchiligi, masalan, korxonaning qiymatiga va ulush asosida qatnashishga baho
berish, sanatsiya va korxonaning to’lovga qobiliyatliligini tekshirish, bir martalik
kompensatsiya va zarar miqdorini aniqlash, shuningdek, ajralish yuz berayotgan
holatda nikohda birgalikda yashagan davrda er va xotindan biri tomonidan
to’plangan mulkni kompensatsiya qilish bo’yicha xulosa beruvchi ekspert sifatida
faoliyat yuritadi.
Germaniyada auditorlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini olish bilan
bog’liq masalalar kompleksi batafsil ishlab chiqilgan. Federal erlarda malakaviy
imtihonlarni o’tkazish uchun maxsus komissiyalar tuziladi (uch yil muddatga). Bu
komissiyalarning raislari etib erlarning oliy ma’muriyati vakillari tayinlanadilar.
Da’vogarlarni imtihonlarga kiritish to’g’risidagi qaror komissiyaning barcha
a’zolari tomonidan qarshilik bo’lmagan sharoitda rais tomonidan qabul qilinadi.
Auditor malakasini olish uchun imtihon topshirishga ruxsatnoma da’vogarda
tugallangan oliy iqtisodiy, yuridik yoki texnik ma’lumot bo’lgan, shuningdek,
etarli darajada amaliy ish staji mavjud bo’lgan sharoitda beriladi. Da’vogar
iqtisodiyot sohasida minimal amaliy ish staji (besh yillik) mavjudligini, shundan
kamida to’rt yili audit sohasidagi staj ekanligini tasdiqlashi lozim. 15 yildan kam
bo’lmagan muddat davomida soliq masalalari bo’yicha maslahatchi yoki taftishchi
bo’lib ishlagan da’vogarlar uchun audit sohasida amaliy ish stajini hujjat bilan
tasdiqlash talab etilmaydi. 10 yilgacha soliq inspektori bo’lib ishlash amaliy ish
staji sifatida qabul qilinadi.
63
Sud qaroriga ko’ra ijtimoiy lavozimlarni egallash huquqiga ega bo’lmagan,
ruhiy kasal, qiyin moliyaviy ahvolda bo’lgan shaxslar imtihonlarga qo’yilmaydilar.
Imtihonlar yozma va og’zaki shakllarda o’tkaziladi. Imtihonlarga qo’yilgan
da’vogarlar oliy er idoralari qoshida faoliyat ko’rsatayotgan vakolatli imtihon
komissiyalariga imtihonlarni topshiradilar. Imtihon ettita yozma ishdan iborat: ular
bir kunda bitta topshiriqdan imtihon oluvchilar nazoratida bajariladi: ikkita ish
audit sohasidan, ikkitasi – iqtisodiyot hamda ishlab chiqarish va iqtisodiyotni
tashkil etishdan, bittasi – xo’jalik huquqidan, ikkitasi – soliq qonunchiligidan.
Imtihonlarni muvaffaqiyatli topshirgandan so’ng da’vogarga oliy federal er
idorasi tomonidan berilgan auditorlik faoliyati bilan shug’ullanish uchun litsenziya
taqdim etiladi. Unga qadar da’vogar o’z auditorlik faoliyatini amalga oshirmoqchi
bo’lgan federal er hududidagi oliy idora oldida qasamyod qabul qilishi lozim. Agar
imtihon topshirilgandan so’ng besh yil davomida litsenziya olish uchun ariza
topshirilmagan bo’lsa, u holda imtihonga ruxsat berish bo’yicha komissiya
da’vogardan takror imtihon topshirishni talab qilishi mumkin.
Har yili Germaniyada auditorlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini olish
uchun taxminan 200-250 nafar kishi litsenziyaga ega bo’ladilar.
Auditorlar o’z faoliyatlarini alohida tartibda, ya’ni xususiy idorada ham,
kompanonlar bilan, shu jumladan, taftishchilar, soliq masalalari bo’yicha
maslahatchilar va advokatlar bilan ham amalga oshirishlari mumkin. Ular
shuningdek, auditorning xususiy idorasida yoki auditorlik firmasida, taftishchilik
faoliyati bilan shug’ullanuvchi kooperativ uyushmalarda, omonat kassalarining
taftishchilik xizmatlarida yoki davlat korporatsiyalari va muassasalari uchun
markaziy taftishchilik xizmatlarida qonun bo’yicha tayinlangan vakil sifatida ham
ishlashlari mumkin. Bundan tashqari, auditorlik kasbi doirasidan tashqari boshqa
har qanday faoliyat turi, shuningdek, yollanib ishlashga doir yondosh ish bilan
shug’ullanishga yo’l qo’yilmaydi.
Germaniyada auditorlik firmalari aktsionerlik jamiyatlari, kommandit
aktsionerlik jamiyatlari, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar, ochiq savdo o’rtoqlik
firmalari va kommandit o’rtoqlik firmalari shaklida tashkil etilishi mumkin.
64
Tashkilotning auditor jamiyat sifatida tan olinishi jarayoni uning markaziy idorasi
joylashgan federal er hududidagi oliy ma’muriyat tomonidan amalga oshiriladi.
Auditorlarning kasbiy o’zini-o’zi boshqarish vazifalarini hal etish uchun
Auditorlar Palatasi tashkil etilgan. Bu jamoat tashkiloti barcha auditorlar,
taftishchilar, auditorlik firmalari va taftishlar bo’yicha jamiyatlarning kasbiy
manfaatlarini himoya qiladi, shuningdek, ular tomonidan kasbiy majburiyatlarning
bajarilishini nazorat qiladi. Auditorlar Palatasiga nafaqat uning a’zolari, balki
buyurtmachilar, qonun chiqaruvchilar, idoralar va sud vakillari murojaat qilishlari
mumkin. Auditorlar Palatasi mazkur kasbning barcha vakillarini auditorlik
faoliyatini amalga oshirish bilan bog’liq turli masalalar bo’yicha maslahatlar va
tavsiyalar bilan qo’llab-quvvatlaydi.
Auditorlar faoliyati ustidan nazorat funktsiyasi Palata va sud organlari
tomonidan amalga oshiriladi. Palata rahbarlari qarorlariga ko’ra tushuntirish va
hayfsan e’lon qilinishi mumkin. Sud qaroriga ko’ra ogohlantirish berilishi, hayfsan
e’lon qilinishi, 100 ming evro miqdorigacha pul jarimasi joriy etilishi va kasbiy
qatlamdan chiqarilib yuborilishi mumkin.
| 