| O‘zlashtirish savollari
1. Suddagi vakillik tushunchasiva uning ahamiyati.
2. Sudda vakillik qilish asoslari va turlari: qonuniy vakillik, yuridik shaxs vakilligi, ustav bo‘yicha vakillik, shartnoma bo‘yicha vakillik yoki ixtiyoriy vakillik, kasaba uyushmalarining va boshqa jamoat tashkilotlarining vakilligi.
3. Suddagi vakilning vakolatlari (hajmi va uni rasmiylashtirish tartibi).
4. Sudda vakil bo‘la olmaydigan shaxslar.
8-MAVZU. SUD XARAJATLARI. SUD JARIMALARI
Tayanch iboralar: fuqarolik protsessida sud xarajatlari tushunchasiva turlari. Davlat boji va uning turlari, O‘zbekiston Respublikasining «Davlat boji to‘g‘risida»gi qonuni, «Davlat boji stavkalari to‘g‘risida» Vazirlar Mahkamasining 533-sonli qarori, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «Fuqarolik ishlari bo‘yicha sud harajatlarini va jinoyat ishlari yuzasidan sud chiqimlarini undirish amaliyoti to‘g‘risida»gi 1996 yil 20 dekabrdagi 42-sonli qarorining mazmuni va ahamiyati, da’vo bahosi va uni belgilash tartibi, Ishni ko‘rish bilan bog‘lik bo‘lgan chikimlar, sud xarajatlarini to‘lashdan ozod qilish va uning asoslari, taraflar o‘rtasida sud xarajatlarini taqsimlash, sud jarimalari, sud jarimalarini solish asoslari va tartibi, jarimadan ozod qilish va uning miqdorini kamaytirish.
Dars o‘tish vositalari: mavzu nazariy ahamiyat kasb etishi bilan uni asosan ma’ruza tarzida O‘zbeksiton Respublikasi Prezidenti tomonidan sud -huquq sohasini isloh qilishga qaratilgan vazifalari hamda Oliy sudning Plenum qarorlarining normalarini sharhlash orqali yoritiladi hamda zaruratga qarab savol-javoblar uyushtiriladi.
Dars o‘tish usullari: darsning mohiyatini ijtimoiy-gumanitar fanlar yutuqlaridan foydalangan holda yorqin tahlil qilish va seminarda har bir talabaning fikrini eshitish bilan yakunlanadi.
Fuqarolik ishlarini sudda ko‘rishda davlat boji, sud xajatlari va sud chiqimlari qonun hujjatlarda belgilangan tartibda undiriladi. Sud xarajatlarining ma’lum bir qismini davlat boji tashkil etadi.
Sud xarajatlarining protsessual huquqiy asoslari FPK ning 10 bobida ko‘rsatilgan. Ushbu assolar kodeksning 103-121-moddalarida belgilangan. Sud jarimalari esa ushbu kodeksning 122-126 moddalarida belgilangan.
Davlat bojining miqdori qonun bilan belgilab qo‘yilgan bo‘lib1, qoida bo‘yicha da’vo qiymati, ya’ni da’vogarning mulkiy manfaatining pul bilan ifodalangan summasi miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Sud orqali talab qilinadigan pul yoki mulk qiymati qancha ko‘p bo‘lsa, olinadigan davlat boji ham shunga yarasha oshiqroq belgilanadi va bu asos FPK ningn 105-moddasida mustahkamlangan.
Fuqarolik ishlarining suda ko‘rilishi bilan bog‘liq xarajatlarning ikkinchi qismini sud chiqimlari tashkil qiladi. FPK ning 109 –moddasida belgilanganidek, ishni ko‘rish bilan bog‘liq bo‘lgan chiqimlar: guvohlarga va ekspertlarga to‘lanadigan summalardan, ish uchun ahamiyatli bo‘lgan joyning sud tomonidan borib ko‘rilishi bilan bog‘liq xarajatlardan, FPKning 140-moddasida ko‘rsatilgan hollarda javobgarni, jumladan, aliment to‘lashdan yoki birovga etkazilgan zarar haqqini to‘lashdan qochgan shaxsni qidirish uchun qilingan xarajatlardan va sudning hal qiluv qarorini ijro etish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlardan iborat bo‘ladi.
Davlat boji sudlarga beriladigan da’vo arizalari, organlar va mansabdor shaxslarning xatti-xarakatlari, qarorlari ustidan berilgan shikoyatlar, alohida tartibda ko‘riladigan ishlar bo‘yicha arizalar, sudlarning hal qiluv qarorlari ustidan appelyatsiya, kassattsiya tartibida shikoyatlar va nazorat tartibida protestlar keltirish to‘g‘risida arizalar berganlik uchun, Shuningdek, sudlarda hujjatlardan nusxalar berilishi uchun undiriladigan pul summasi hisoblanadi.
Davlat bojining miqdori va uning to‘lanishi tartibi «Davlat boji to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasining 1992 yil dekabr qonuni vash u asosda Vazirlar Maxkamasining 1994 yil 3-noyabrdagi 533-sonli «Davlat boji stavkalari to‘g‘risida»gi va unga kiritilgan o‘zgartirishlar haqidagi qarori, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1996 yil 11 oktyabrdagi 358-sonli qarori, Davlat Soliq qo‘mitasi tomonidan 1993 yil 8-iyunda tasdiqlangan «Davlat boji to‘g‘risida» gi yo‘riqnomasi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «Fuqarolik ishlari bo‘yicha sud xarajatlarini va jinoyat ishlari yuzasidan sud chiqimlarini undirish amaliyoti to‘g‘risida» gi 1996 yil 20-dekabr qarori hamda FPK ning 103-121 moddalari bilan belgilangan2. Shu asosda davlat boji barcha sub’ektlardan bir xil tartibda olinadi.
Fuqarolik protsessida ishni ko‘rish bilan bog‘liq chiqimlar ham mavjud bular qonunda ko‘rsatilganidek guvohlar, ekspertlar, mutaxasislar, tarjimonlarga to‘lanishi lozim bo‘lgan summalar, joyga borib ko‘zdan kechirish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar, alimentlar va zarur haqni undirish to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha javobgarni qidirsh uchun qilingan hamda sudning hal qiluv qarorini ijro etish bilan bog‘liq xarajatlardan iborat bo‘ladi.
Fuqarolik sud ishlarini yuritish bilan bog‘liq ishlarning ayrimlarida sud xarajatlarini to‘lashdan ozod qilinishi mumkin bo‘lgan holatlar ham mavjud.Bular FPK ning 110-111 –moddalarida va «Davlat boji to‘g‘risidagi» yuqorida qayd qilingan qonunning 4-moddasida ayrim davlat byudjetida turgan muassasalar, tashkilotlar ham davlat bojini to‘lashdan ozod qilinishi mumkinligi belgilab qo‘yilgan.
| 