7-MAVZU. SUDDAGI VAKILLIK
Tayanch iboralar: suddagi vakillik tushunchasiva uning ahamiyati, sudda vakillik qilish asoslari va turlari, qonuniy vakillik, yuridik shaxs vakilligi, ustav bo‘yicha vakillik, shartnoma bo‘yicha vakillik yoki ixtiyoriy vakillik, kasaba uyushmalarining va boshqa jamoat tashkilotlarining vakilligi, suddagi vakilning vakolatlari (hajmi va uni rasmiylashtirish tartibi), sudda vakil bo‘la olmaydigan shaxslar.
Dars o‘tish vositalari: mavzu nazariy ahamiyat kasb etishi bilan uni asosan ma’ruza tarzida Prezident farmoyishining me’yor - normalarini sharhlash orqali yoritiladi hamda zaruratga qarab savol-javoblar uyushtiriladi.
Dars o‘tish usullari: darsning mohiyatini ijtimoiy-gumanitar fanlar yutuqlaridan foydalangan holda yorqin tahlil qilish va seminarda har bir talabaning fikrini eshitish bilan yakunlanadi.
Fuqarolik ishlarini ko‘ruvchi sudlarda fuqarolar o‘z huquq va manfaatini himoya qilish uchun o‘zlari ishtirok etishlari mumkin. Ayrim holarda sudaga murojaat qilshi uchun yoki sudda fuqarolik ishini qo‘zg‘atishga sabab bo‘lgan taraflar o‘z huquq manfaatini vaillari orqali protsessda qatnashishlari mumkin.
Sudda vakillik qilishning protsessual asoslari FPK ning 50-moddasida belgilangan. Unga ko‘ra fuqarolar o‘z ishlarini suda shaxsan va o‘z vakillari orqali yuritishlari mumkin. Fuqaroning ishda shaxsan qatnaShuvi uni Shu ish bo‘yicha vakilga ega bo‘lish huquqidan mahrum emtmaydi.
Tashkilotlar ishlarni o‘z rahbarlari yoki o‘z vakillari orqali yuritadilar.
Fuqarolik protsessual qonunchilik suddagi vakillikni qonuniy hamda shartnomaviy vakillik turlari mavjudligini belgilaydi.
Qonuniy vakillik muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklan shaxslarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini suda ularning qonuniy vakillari (ota-onalari, ularni farzandlikka oluvchilar, vasiylar vav homiylar) himoya qiladilar.
Belgilangan tartibda bedarak yo‘qolgan deb topilgan fuqaro ishtirok etishi lozim bo‘lgan ish bo‘yicha uning vakili sifatida mazkur fuqaroning mol-mulki qo‘riqlanishi va boshqarish hamda shaxsiy huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish uchun tayinlangan shaxs qatnashadi.
Vafot etgan yoki belgilangan tartibda o‘lgan deb e’lon qilingan shaxsning merosxo‘ri qatnashishi lozim bo‘lgan ish bo‘yicha, agar merosni hali hech Kim qabul qilib olmagan bo‘lsa, merosxo‘rning vakili sifatida vasiy yoxud meros mol-mulkni saqlash va boshqarish uchun tayinlangan saqlovchi shaxs qatnashadi.
Qonuniy vakil sudda ish olib borishni vpakil sifatida o‘zi tanlagan boshqa shaxsga topshirish huquiga ega. (FPK 51m).
Shartnoma bo‘yicha vakillik ya’ni ixtiyoriy vakillika ishonchnoma bildiruvchi o‘z huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha suda ish yuritishni vakilga topshiradi. Quyida-gilar shartnoma bo‘yicha vakil bo‘la oladilar: advokatlar: taraflar, uchinchi shaxslar tomonidan tanlangan shaxslar: birgalikda ishtirok etuvchilardan biri boshqa ishtirok etuvchilarning topshirig‘i bo‘yicha. (FPK 52m).
Bundan tashqari fuqarolik protsessual qonunchilik vakillarning vakolatlarini rasmiylashtirish va vakilning vaolatlarini, suda vakillik qilishi mumkin bo‘lmagan shaxslarning protsessual asoslarini va tartiblarini belgilaydi.
Sh.Sh.Shoraxmetovning fikricha sudda vakillik qilish deb manfaatdor shaxsning topshirig‘i bo‘yicha yoki qonunda nazarda tutilgan barcha asoslarga ko‘ra protsessual harakatlarni amalga oshirishga aytiladi deb ta’kidlaydi1.
Vakolat beruvchi bilan vakillik qiluvchi o‘rtasidagi munosabatlar fuqarolik, oila, mehnat va ma’muriy-huquqiy me’yorlar ilan tartibga solinadi.
Vakillikni amalga oshirishning shartnomaviy shaklida asosan vakil sifatida advokatlar qatnashadilar.
Amaldagi O‘zbekiston Respublikasining Advokatura to‘g‘risidagi 1996-yil 27-dekabrida qabul qilingan qonuniga asosan advokatlar fuqarolik, jinoiy, xo‘jalik, ma’muriy, mehnat nizolari bilan bog‘liq ishlar-da ishtirok etib moddiy va protsessual huquqlardan foydalanadilar.
«Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to‘g‘risida»gi 1998 yil 25-dekabrdagi qonuniga asosan «Advokat taraf sifatida, sud ishlarini yuritishning hamma bosqichlari-da protsessning barcha ishtirokchilari bilan teng huquqlarga ega» ekanligi yuqoridagi huquqiy me’yorni bir muncha aniqlashtiradi.
| 