Tayanch iboralar: boshqa shaxslarning huquqlarini himoya qilishda davlat boshqaruv organlari, tashkilotlar va ayrim fuqarolarning fuqarolik protsessida ishtirok etish asoslari va maqsadlari, davlat boshqaruv organlarning fuqarolik protsessida ishtirok etish shakllari, fuqarolik protsessida ishtirok etuvchi davlat boshqaruv organlarining turlari, ishda ishtirok etuvchi davlat boshqaruv organlarining prokurordan, uchinchi shaxslardan, ekspertlardan, vakillardan va protsessning boshqa ishtirokchilaridan protsessual huquqiy holatidagi farqi.
Dars o‘tish vositalari: mavzu nazariy ahamiyat kasb etishi bilan uni asosan ma’ruza tarzida O‘zbeksiton Respublikasi Prezidenti tomonidan sud -huquq sohasini isloh qilishga qaratilgan vazifalari hamda Oliy sudning Plenum qarorlarining normalarini sharhlash orqali yoritiladi hamda zaruratga qarab savol-javoblar uyushtiriladi.
Dars o‘tish usullari: darsning mohiyatini ijtimoiy-gumanitar fanlar yutuqlaridan foydalangan holda yorqin tahlil qilish va seminarda har bir talabaning fikrini eshitish bilan yakunlanadi.
Fuqarolik protsessida davlat boshqaruv idoralari, tashkilotlar va ayrim fuqarolarning ishtirok etishining boshqa asoslari ham mavjud. Davlat boshqaruv idoralari, muassasalar, korxonalar hamda jamoat tashkilotlari yoki ayrim fuqarolar qonunda belgilangan hollarda boshqa shaxslarning huquqlarini va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish uchun da’vo da’vo qo‘zg‘ata oladilar.
Demak, fuqarolik protsessual qonunchilik fuqarolik protsessida boshqa shaxslarning huquqlarini hismoya qilish maqsadida prokurordan tashqari Yana boshqa idoralar va shaxslarning ham ishtirok etishini ta’minlaydi. Fuqarolik protsessida ishtirok etadigan davlat boshqaruv idoralari, tashkilotlar, muassasalar va jamoat birlashmalari fuqarolik protsessida faqat qonunda belgilangan asoslarda ishitrok etishi mumkin. Shu huquqlar bilan ushbu sub’ektlar prokurorning suda ishtirokidan farqlidir.
Fuqarolik protsesida muassasalarning ishtirok etishi bolalarning tarbiyasi bilan bog‘liq ishlarni ko‘rishda vasiylik va homiylik idoralari vakillarining ishtirok etishi zarurligi O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 173-193-moddalarida hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining 1998 -yil 11-sentyabrdagi Plenum qarorida to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rsatilgan1.
Fuqarolik protsessida boshqa shaxslarning huquqlarini himoya qiluvchi davlat boshqaruv organlari, tashkilotlar va ayrim fuqarolarning ishtirok etishining protsessual huquqiy asosi va tratibi FPKning 48-49 –moddalarida belgilangan.
Nikohdan ajratish ishlarida ham agar muomala layoqatiga ega bo‘lmagan er yoki xotinning manfaatini himoya qilish talab qilinsa, zarur hollarda nikohdan ajratish to‘g‘risidagi da’vo vasiy yoki prokuror tomonidan qo‘zg‘atilishi va FPKning 48-moddasi 1- qismiga muvofiq vasiy organini ish bo‘yicha xulosa berish uchun protsessga jalb qilish mumkinligni to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining 1998 yil 11-sentyabrdagi «O‘zbekiston Respubliksi sudlari tomonidan nikohdan ajratish haqidagi ishlarni ko‘rishda qonunlarni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida»gi qarorida belgilangan.
Bundan tashqari sud amaliyotida birmuncha murakkab bo‘lgan fuqarolik ishlari ham ko‘riladi. Ushbu murakkab ishlarda manfaatdor shaxslar bilan boshqa shaxslar ham ishtirok etishi mumkin. Bunday murakkab ishlarga hovli-joylarni sotish bilan bog‘liq ishlar, imoratlarni meros qilib olish, turar joylarni qaytadan qurish, taqsimlash, turar joylarni o‘zgartirish, tura rjoy bo‘lmagan binolarni turar joyga aylantirish, tura rjoy mayddonini bo‘lish va almashtirish, yakka tartibda tura rjoy qurish va boshqa Shunga o‘xshash ishlar murakkab hisoblanadi. Bunday ishlarni ko‘rishda aksariyat hollarda fuqarolik protsessiga tegishli mahalliy davlat hokimiyati organlarining turar joylar bilan Shug‘ullanuvchi bo‘lim va boshqarmalarning vakillari qatnashadilar.
Bunday turkumdagi ishlarni suda ko‘rish uchun davlat hokimiyati idoralarining vakillari qatnashishi lozimligi haqida Oliy sud Plenumi zarur tushun tirishlar ishlab chiqqan. Masalan, O‘z.R.Oliy sudi Plenumining «Xususiylashtirlgan turar joylarga egalik qilish, ulardan foydalanish va ularni tasarruf qilish bilan bog‘liq ishlar bo‘yicha sud amaliyoti haqida» gi 1997 yil 2-maydagi qarori, «Yakka tartibda qurilgan uyga bo‘lgan mulk huquqi bilan bog‘liq nizolar bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida» gi 2004 yil 24-sentyabrdagi qarori va «Uy-joy nizolari bo‘yicha sud amaliyoti haqida» gi 2001 yil 14-sentyabrdagi qarorlarida davlat uy-joy fondidagi turar joyni xususiylashtirishni amalga oshirishda fuqaro va mulkdorlarning huquqini muhofaza qilish bilan vujudga keluvchi nizolar sudlarga ta’lluqlidir2.
|
