16-Mavzu. BUYRUQ TARTIBIDA ISH YURITISH
Tayanch iboralar: O’zbekiston mustaqillikka erishganidan so’ng jamiyatda amalga oshirilayotgan demokratik o’zgarishlar va yangilanishlar hamda sud-huquq tizimida olib borilayotgan islohotlar, konunchilikdagi liberallashtirish masalalari, buyruq tartibida ish yuritish institutining rivojlanish tarixi, buyruq tartibida ish yuritish tushunchasi va ahamiyati, sud buyrug’ini chiqarish uchun sudga murojaat qilish tartibi, sud buyrug’ini chiqarish bo’yicha talablar, sud buyrug’ini berish uchun asoslar va uning mazmuni, sud buyrug’ini chiqarish to’g’risidagi arizaning shakli va huquqiy tabiati, sud buyrug’i ustidan shikoyat qilish va uning ijrosi.
Dars o’tish vositalari: mavzu nazariy ahamiyat kasb etishi bilan uni asosan ma`ruza tarzida O’zbeksiton Respublikasining protsessual qonunchiligi haqida, Prezident asarlarida sud -huquq sohasini isloh qilishga qaratilgan vazifalarni hamda Oliy sudning Plenum qarorlarining - normalarini sharhlash orqali yoritiladi hamda zaruratga qarab savol-javoblar uyushtiriladi.
Dars o’tish usullari: darsning mohiyatini ijtimoiy-gumanitar fanlar yutuqlaridan foydalangan holda yorqin tahlil qilish va seminarda har bir talabaning fikrini eshitish bilan yakunlanadi.
O’tgan mavzularda biz birinchi instantsiya sudi tomonidan chiqariladigan sud qarorlarini o’rgangan edik. Navbatdagi sudning qarori buyruq shaklida chiqarilishi mumkin. Sud o’zining ish yurituvida muayan ishning mazmuniga qarab uni buyruq tartibida ham rasimiylashtirishi mumkin.
Fuqarolik sudlarida ishlarni buyruq tartibida hal qilinishining huquqiy asoslari FPKning 2,16,18,34 va 238 –moddasiga 11 ta qo’shimcha prim moddalar kriritilib belgilangan tartibda ish yuritishlari ko’rsatilgan.
Sud buyrug’ining tushunchasi haqida gapirganda biz ushbu hujjatni taraflarning biridan pul mablag’ini undirish yoki ko’char mol-mulkni nizosiz tartibda qarzdordan talab qilib olish to’g’risidagi arizasi bo’yicha sudya sudda ish qo’zg’atmasdan chiqarilgan hujjat hisoblanadi. Ushbu hujjat manfaatdor shaxsga nisbatan nizosiz huquqlarini tezlik bilan himoya qilishga qaratilganligi bilan boshqa protsess hujjatlaridan farq qiladi.
Amaldagi FPKning 239 –prim 2 moddasida kiritilgan qoidada sud buyrug’ini chiqarishga asos bo’lgan talablar keltirilgan. Ushbu qoida va talablar qo’yidagidan iboratdir:
-talabning notarial asoslantirilgan bo’lishi:
-talab yozma bitimga asoslanganligini va uningn javobgar tomonidan tan olingan bo’lishligi:
-voyaga etmagan bolpalar uchun aliment undirish haqidagi, otalikni belgilash bilan yoki uchinchi shaxslarni jalb etish zaruriyati bilan bog’liq bo’lmagan talab arz qilingan bo’lishi sud buyrug’ini chiqarish uchu nasos bo’la oladi.
Sudda ishni ko’rish va muayan qarorni buyruq shaklida tushgan ariza asosida hal qilishda sudya mazkur talab etilayotgan bitimning qonuniyligiga va uni javobgarning tan olganligiga e`tibor berishi lozim bo’ladi. Buning ahamiyati shundaki amaliyotda taraflar o’rtasida tuzilgan bitimlar bir qarashda qonun talablariga asosan yozma tuziladi, notarial tartibda tasdiqlangan bo’ladi, biroq keyinchalik aniqlanishicha, bunday bitimlar yangilishish oqibatida yoki aldash, zo’rlik, qo’rqitish, bir taraf ikkinchi taraf bilan g’araz niyatda tuzilishi yoki shaxsning hayotida og’ir holatlarni yuz berishi oqibatidan foydalanib tuzilganligi aniqlanadi, shuningdek, ko’zbo’yamachilik uchun tuzilgan va hokazo bitimlar haqiqiy sanalmasligi kerak FPKning 116-125-moddalarida asoslantirilgan.
Bolalarni maoddiy tomondan ta`minlash maqsadida undiriladigan aliment Oila kodeksida, shuningdek, FPK da va boshqa qonun hamda huquqiy hujjatlarda o’ziga xos xususiyatlari bilan ayrim turkumdagi fuqarolik ishlaridan farq qiladi. Amaldagi fuqarolik protsesual kodeksda aliment undirish bilan bog’liq ishlar bo’yicha berilgan da`vo arizalari, suda ko’rish muddatlari bilan uning sudlovliligi, ishni mazmunan ko’rilishi, hal qiluv qarorini chiqarish va uning qonuniy kuchga Kirishi, ijro etilishi bilan, boshg’a protsessual xususiyatlari bilan ayrim turkumdagi fuqarolik ishlaridan farq qilishi ko’rsatilgan.
FPKning 238 prim 7-moddasiga ko’ra buyruq tartibida bolalar tarbiyasi bilan aliment undirish va boshqa talablar sudya ariza kelib tushgan kundan e`tiboran uch kun ichida buyruq chiqarishi lozimligi belgilangan. Sukd buyrug’ini chiqarish uchun uch kun muddat berilishining mohiyati shundan iboratki, arz qilingan talablarda nizo bo’lmasligi ariza tegishli dalillar bilan asoslantirilganligini arizani belgilangan muddatda hal qilish uchun barcha asoslar mavjudligidan dalolat beradi.
Sud buyrug’ini bekor qilish asoslari FPKning 238- prim 10 –moddasiga binoan amalga oshiriladi.
Sud buyrug’ini bekor qilish to’g’risidagi ajrim ustidan appelyatsiya, kassattsiya va nazorat tartibida shikoyat berishga qonun yo’l qo’ymaydi va bunday tartibning kiritilishi ishlarning nizosiz bo’lganligi bilan asoslantiriladi.
| 