Tayanch iboralar: O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida oila masalalari, Oila kodeksi va uning ijobiy jihatlari, musulmon huquqida nikoh va oila, oilani mustahkamlashda sudning tutgan o’rni, nikohdan ajratish to’g’risidagi ishlarning taalluqligi va sudlovligi, ishni qo’zg’atish va ishni sudda ko’rishga tayyorlashning protsessual xususiyatlari, nikoxdan ajratish to’g’risidagi ishlarni sudda ko’rishning protsessual xususiyatlari, sud harajatlari va ularning taqsimlanishi, nikoqdan ajratish to’g’risidagi ishlar bo’yicha sud hal qiluv qarorining mazmuni va uning huquqiy oqibatlari, sudda nikohni haqiqiy emas deb topish uchun asoslar, nikohni haqiqiy emas deb topish oqibatlari.
Dars o’tish vositalari: mavzu nazariy ahamiyat kasb etishi bilan uni asosan ma`ruza tarzida O’zbeksiton Respublikasining protsessual qonunchiligi haqida, Prezident asarlarida sud -huquq sohasini isloh qilishga qaratilgan vazifalarni hamda Oliy sudning Plenum qarorlarining - normalarini sharhlash orqali yoritiladi hamda zaruratga qarab savol-javoblar uyushtiriladi.
Dars o’tish usullari: darsning mohiyatini ijtimoiy-gumanitar fanlar yutuqlaridan foydalangan holda yorqin tahlil qilish va seminarda har bir talabaning fikrini eshitish bilan yakunlanadi.
Nikoh masalalari barcha jamiyatlarda eng muqaddas munosabatlardan biri hisoblanadi, shunday ekan nikoh munosabatlariga kirishgan yoki unga kirishayotgan erkak va ayol avvalom bor uning muqaddasligini saqlab qolishi kerak. Niqoh masalalari erkak yoki ayol o’rtasida o’zaro xohish istak va erkinligi bilan amalga oshiriladigan munosabatlar hisoblanadi. Bularning asosi esa O’zbekiston Respublikasining Oila kodeksida o’z ifodasini topgan.
Shunday ekan lekin hayotda nikoh, oila masalalarida ham bir qancha muammo va nizoli masalalar ham uchrab turadi. Bu nizoli masalalarga qator asoslarni keltirish mumkin. Masalan, yosh oila qurgan yigit va qizning hali hayotda etarlicha tajribalarga ega bo’lmasligi natijasida o’rtaga har xil muammolarni keltirib chiqaradi. Ushbu muammolar yigit va qizga ham bog’liq bo’lmasligi ularning munosabatlariga atrof muhitning ham ta`sirini ko’rish mumkin ya`ni qo’ni qo’shnilar yoki yigit va qizning o’rtoqlari tomonidan ham ularning shirin hayotini sovutishga qaratilgan salbiy harakatlarni qilishligi ham bo’lishi mumkin.
Lekin har qanday vaziyatda ham nikoh munosabatlariga kirishgan oila uning qiyinchiliklariga, boshqa atrof muhitdan bo’ladigan salbiy harakatlarga ishonmasligi o’z fikri va irodasiga asosan hayot kechirishlari va yuqorida qayd qilganimizdek oila muqaddasligini saqlab qolishlari lozim bo’ladi.
Endi hayotda biz xohlaymizmi yo’qmi uning muammolari tabiiy holda uchrab turaveradi. Masalan, nikoh munosabatlarining buzilishi, uning oqibatidda farzandlarning tarbiyasi, er va Xotin o’rtasida orttirilgan umumiy mulkka bo’lgan huquqlar, otalikni belgilash, otalik huquqidan mahrum qilish yoki onalik huquqidan mahrum qilish va boshqa bir qancha ijtimoiy munosabatlar huquqiy normalar asosida hal etilishi kerak bo’ladi.
Ushbu masalalarning huquqiy echimi albatta FXDYO oraganalari tomonidan yoki sud organlari tomonidan hal qilinadi. Sud tartibida oilaviy munosabatlardan kelib chiqadigan masalalar asosan fuqarolik protsessual kodeksida belgilangan tartiblar va asoslar bilan hal etilib boriladi. Bunda er va xotining o’rtasida agar nizo bo’lsa yoki ular o’rtasidagi farzandlarning voyaga etmaganligi sababli Ushbu turkumdlagi ishlar bevosita sud tartibida hal qilinishi kerak.
FXDYO organlari tomonidan esa er va Xotin o’rtasida mulkiy nizoli va voyaga etmagan farzandlarning yo’qligidan iborat bo’ladi. Bundan tashqari qonun FXDYO organlarida er xotininng ajralishini rasmiylashtirishni ham belgilaydi. Bunga asos qilib qamoqda bo’lgan er yoki xotinning ya`ni uch yil muddatga ozodlikdan mahrum qilinganliklari, er yoki xotininng bedarak yo’qolganligi yoki ularning birining ruhiy kasalligi ham asos qilib nikohni bekor qilishlari mumkin.
Oila kodeksining 39-moddasida belgilanganidek, xotinning homiladorlik vaqtida va bola tug’ilganidan keyin bir yil davomida er nikohdan ajralish to’qg’risidagi ishni xotinning roziligisiz qo’zg’atishga haqli emasligini ham belgilaydi.
FPKning 243-moddasiga binoan ajralish to’g’risidagi ishlar er va xotinning o’zaro kelishuvi asosida taraflardan birining turar joyidagi suddga berilishi kerak vash u suda ish hal qilinishi lozim.
O’zbekiston Respublikai sudlari tomonidan nikohdan ajratish hqidagi ishlarni ko’rishda qonunlarni qo’llash amaliyoti to’g’risidagi 1998 yil 11-sentyabr Plenumi qarorida sudlovlilik tushunchasiga yanada aniqlik kiritib, unda agar Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligiga kirgan davlatlarga ketgan va manzilgohi ma`lum bo’lgan shaxslar bilan nikohdan ajratish haqidagi da`vo, da`voarning xohishiga qarab javobgarning oxirgi yashash joyi yoki uning YAngi yashash joyidagi suda qo’zg’atilishi belgilangan1.
| 