27
Ushbu maxsus tushunchalarni atash usuli an’anaviy, obyektiv
hamda juda sermahsul hisoblanadi.
Yangi terminlarni hosil qilish hisobiga mavjud ehtiyojlarni
qondirish mushkul kechgan hollarda majburiy chora sifatida til lug‘at
fondidagi so‘zlarga murojaat etiladi (Danilenko 1977; 23).
Mazkur guruha
tegishli so‘z-ot va termin-otlar har xil denotatlarni ifodalashi bilan o‘zaro
farq qiladi. Ba’zi bir leksik birliklar misolida maxsus ma’noning shakllanish
jarayonini kuzatish mumkin.
Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘otit turk” asarida
čanaq
so‘zi 1) o‘yib yasalgan kichik hajmdagi yog‘och idish; 2) kosa, tovoq,
lagancha ma’nolarida qo‘llanagan (DTS 1969; 138). Bu leksema eski o‘zbek
adabiy tilida “ hayvonlar suv ichadigan idish”(ANATIL,III,1984;450)
ma’nosini anglatgan. Fanning keyingi rivoji bosqichlari davrida
kuzatilayotgan so‘z tibbiyot terminologiyasi tizimiga maxsus ma’noni
ifodalovchi termin sifatida kirgan hamda “tos suyagi, dumg‘aza suyagi” va
“kosasimon o‘yiqli suyak” ma’nolarini ifodalashga yo‘naltirilgan .
Yuqorida qayd etilgan vaziyatda hozirgi o‘zbek
adabiy tilida
o‘zining dastlabki ma’nosini yo‘qotgan umumiste’mol so‘z ma’nosidan
metaforik ko‘chim asosida maxsus terminning yasalish jarayoni yaqqol
namoyon bo‘ladi. Chunonchi,
chanoq tibbiy termini
quyidagi sintagmatik
birikmalar tarkibida faol qo‘llanishi bilan diqqatni tortadi:
katta chanoq
(«taz bolshoy»),
bolalar chanog‘i («taz detskiy»),
infantil chanoq («taz
infantilniy»),
kichik chanoq («taz maliy»),
karlik chanoq («taz karlikoviy»),
